ศรีลังกา หนึ่งปีหลังวิกฤตเศรษฐกิจ ดร.วิรไท สันติประภพ ไปเยือน

ความก้าวหน้าอีกด้านก็คงเป็นหลายมาตรการในภาคการเงิน เงินกู้จาก IMF ได้รับอนุมัติและเบิกจ่ายก้อนแรกได้เมื่อไม่กี่เดือนที่ผ่านมา (หลังจากที่มีปัญหากับจีนซึ่งเป็นเจ้าหนี้รายใหญ่อยู่หลายเดือน) ทำให้ตอนนี้พอมีทุนสำรองระหว่างประเทศไว้หายใจได้บ้าง การปรับโครงสร้างหนี้พันธบัตรรัฐบาลก็ดำเนินการแบบเป็นขั้นเป็นตอน ลดภาระการจ่ายดอกเบี้ยของรัฐบาลไปได้มาก ตอนมารอบที่แล้วกังวลว่าถ้าออกแบบการปรับโครงสร้างหนี้ภาครัฐไม่ดีจะเป็นกลายระเบิดลูกโซ่ ทำให้ระบบธนาคารพาณิชย์และกองทุนสำรองเลี้ยงชีพขาดทุนจำนวนมาก จนอาจเกิด banking crisis ขึ้นมาเป็นอีกหนึ่งวิกฤตได้

การปฏิรูปสำคัญอีกอันที่เกิดขึ้นแล้ว คือการแก้ไขกฎหมายแบงค์ชาติศรีลังกาให้เป็นอิสระ กฎหมายนี้ร่างกันไว้นานแล้วแต่ไม่สามารถผ่านสภาได้ เพราะรัฐบาลและนักการเมืองในอดีตไม่ยอมให้แบงก์ชาติเลิกพิมพ์เงินให้รัฐบาลยืม ต้องรอจนเกิดวิกฤตใหญ่ก่อนจึงเห็นความสำคัญของความเป็นอิสระของธนาคารกลาง และหน้าที่รักษาเสถียรภาพของระบบเศรษฐกิจ

อีกเรื่องที่เป็นพัฒนาการใหญ่ คือ ดุลการคลัง primary balance (ไม่รวมภาระชำระหนี้และดอกเบี้ย) กลับมาสมดุลเป็นครั้งแรกในรอบหลาย ๆ ปี แสดงว่ารัฐบาลเริ่มควบคุมรายจ่ายได้โดยเฉพาะรายจ่ายเงินอุดหนุนประเภทต่าง ๆ และเก็บภาษีได้เพิ่มขึ้น แม้ว่าจะยังไม่มีการปฏิรูประบบภาษีอย่างจริงจัง

ด้วยความที่ศรีลังกาเคยเป็นสังคมนิยม และมีนโยบายสนับสนุนชาวสิงหล ทำให้ภาครัฐมีขนาดใหญ่มาก เกือบร้อยละ 20 ของคนวัยทำงาน 8 ล้านคน เป็นข้าราชการ หรือลูกจ้างภาครัฐ โจทย์ยากมากคือจะลดขนาดของภาครัฐลงได้อย่างไร มีนโยบายหนึ่งที่เพิ่งออกมาอนุญาตให้ข้าราชการลาพักไปทำงานหาเงินต่างประเทศได้ระยะเวลาหนึ่ง แล้วมีทางเลือกว่าจะกลับมาทำงานกับภาครัฐได้ใหม่ในอีก 3 ปี 5 ปีข้างหน้า นโยบายนี้นอกจากจะช่วยลดภาระรายจ่ายภาครัฐแล้ว รัฐบาลยังหวังว่าจะมีเงินตราต่างประเทศส่งกลับมาอีกด้วย

ผลข้างเคียงที่เกิดขึ้น คือคาดว่าปีนี้บุคลากรทางการแพทย์เกือบครึ่งหนึ่งจะลาพัก หรือลาออกไปทำงานต่างประเทศ เพราะรายได้ในต่างประเทศดีกว่ามาก และที่สำคัญบุคลากรทางการแพทย์ส่วนใหญ่มีการศึกษาดี เป็นห่วงอนาคตของลูกหลาน อยากย้ายประเทศเพื่อสร้างอนาคตที่ดีกว่าให้ครอบครัว

ปัญหา brain drain กำลังเป็นปัญหาใหญ่ของศรีลังกา ตั้งแต่เกิดวิกฤตมีแรงงานออกไปทำงานต่างประเทศแล้วหลายแสนคน ส่วนใหญ่คงเป็นแรงงานทั่วไป แต่ก็มีหลายอาชีพที่เกิด brain drain จริงจัง เช่น หมอ พยาบาล วิศวกร computer science และ hospitality ส่งผลให้เกิดปัญหาขาดแคลนคนทำงานที่มีความรู้มีทักษะ ที่จะเป็นกำลังสำคัญช่วยให้เศรษฐกิจฟื้นตัวได้เร็ว ตอนนี้ธุรกิจที่พอมีศักยภาพอยากลงทุนเพิ่ม ก็ขยายไม่ได้เต็มที่ เพราะขาดคนทำงานที่มีคุณภาพ

ปัญหา brain drain น่าจะเกิดต่อเนื่องไปอีกนานพอสมควร ได้มีโอกาสคุยกับเด็กมัธยมปลายที่มีความสามารถสูงหลายคน พบว่าเป็นห่วงระบบธรรมาภิบาลของประเทศ ไม่เชื่อมั่นในนักการเมืองหน้าเดิม ๆ ไม่คิดว่าปัญหาโครงสร้างของศรีลังกาจะได้รับการแก้ไขจริง ไม่เชื่อว่าเศรษฐกิจจะดีขึ้นได้จริงในระยะยาว หลายคนตั้งเป้าที่จะเรียนอาชีพที่ไปหางานทำต่างประเทศได้ และพร้อมที่จะไปเมื่อมีโอกาส

ปัญหาประชาชนขาด trust ในรัฐบาลศรีลังกา จะเป็นอุปสรรคใหญ่ของการปฏิรูประบบเศรษฐกิจที่ยังต้องทำอีกมาก ปฏิเสธไม่ได้ว่าประชาชนจะเดือดร้อนมากจากหลายมาตรการ (เช่น การปฏิรูปกฎหมายแรงงานให้คุ้มครองแรงงานน้อยลง เป็นมิตรกับนายจ้างมากขึ้น หรือการแปรรูปรัฐวิสาหกิจ ยกเลิกการอุดหนุนด้านต่าง ๆ) ประชาชนไม่เชื่อว่านักการเมืองหน้าเดิม ๆ (ที่บริหารประเทศจนพัง) จะสามารถคิดใหม่ ทำใหม่ ทำให้ศรีลังกาเปลี่ยนแปลงได้จริง ประชาชนคิดว่าการปฏิรูปเป็นการผลักภาระไปให้ประชาชนทั่วไป ในขณะที่คนรวย คนมีอำนาจ คนชั้นสูงไม่เดือดร้อน เอาตัวรอดได้

ความท้าทายสำคัญที่สุด คือปีหน้าจะมีการเลือกตั้งประธานาธิบดีใหม่ หลายคนคิดว่าการปฏิรูปเศรษฐกิจจะสะดุดได้ทั้งก่อนและหลังเลือกตั้ง บางพรรคการเมืองเริ่มพูดถึงนโยบายประชานิยมแบบที่เคยทำ อยากนำเงินอุดหนุนบางประเภทกลับมาใหม่ อยากแก้ปัญหาการว่างงานของคนหนุ่มสาวด้วยการขยายการจ้างงานภาครัฐ ใครจะเป็นประธานาธิบดีคนใหม่จึงสำคัญมาก ว่าการปฏิรูปเศรษฐกิจจะเดินหน้าได้จริงจังหรือเปล่า

ถามคนศรีลังกาว่าประเทศมีวิกฤตใหญ่ขนาดนี้ และการเมืองก็ขาดเสถียรภาพ ฝ่ายทหารมีบทบาทเข้ามาแทรกแซงอย่างไรบ้าง ได้รับคำตอบตรงกันว่าทหารศรีลังกาเป็นมืออาชีพ สู้รบผ่านสงครามกลางเมืองต่อเนื่องมานานจนรวมประเทศได้ ทหารศรีลังกาไม่มีวันที่จะลุกขึ้นมาปฏิวัติ แต่ก็อาจเป็นไปได้ว่ารัฐบาลยังไม่กล้าเสนอแผนปฏิรูปกองทัพอย่างจริงจัง ยังไม่มีแผนลดกำลังพล (หัวโต) ที่เต็มไปด้วยสิทธิประโยชน์

มีคนเล่าว่างบประมาณด้านทหารและความมั่นคงใหญ่กว่างบประมาณด้านการศึกษาและสาธารณสุขรวมกันเสียอีก

ตอนนี้ได้แต่เอาใจช่วยให้การปฏิรูปเศรษฐกิจศรีลังกาเดินหน้าได้ต่อเนื่อง ยังมีเรื่องสำคัญอีกมากที่ต้องใช้ทั้ง political capital และ public trust สองปีข้างหน้านี้จะเป็นช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อที่สำคัญของศรีลังกา

ระหว่างนี้ใครอยากช่วยให้เศรษฐกิจศรีลังกาฟื้นตัวได้เร็ว แนะนำให้รีบไปเที่ยว ประเทศนี้น่ารักและน่าสนใจมาก มีแหล่งท่องเที่ยวหลากหลายประเภท ที่สำคัญต้องรีบไปก่อนที่ค่าเงินรูเปียจะแข็งขึ้น และค่าโรงแรมจะแพงขี้นไปอีกตามจำนวนนักท่องเที่ยวที่เพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ตอนนี้ได้แต่บอกว่า Amazing Sri Lanka ราคาย่อมเยา