คอลัมน์

บางเรื่องที่น่ารู้เกี่ยวกับ เมืองจันท์

คอลัมน์ แตกประเด็น

โดย ดวงกมล เจียมบุตร สถาบันวิจัยและพัฒนาอัญมณีและเครื่องประดับแห่งชาติ (องค์การมหาชน)

เมื่อพูดถึงจันทบุรีก็คงไม่แคล้วนึกถึงความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ในการทำเกษตรกรรม โดยเฉพาะผลไม้ขึ้นชื่อ เช่น ทุเรียน เงาะ มังคุด สละ นอกจากนี้แล้วยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญ มีสถานที่ทางประวัติศาสตร์ มีความหลากหลายของธรรมชาติในพื้นที่ติดทะเล และธรรมชาติที่เป็นป่าเขา จึงทำให้จันทบุรีเต็มไปด้วยความอุดมสมบูรณ์…ภูเขา ทะเล น้ำตกที่นี่มีหมด ทั้งทรัพย์บนดินและใต้ดิน

ทำไมจันทบุรีจึงมีชื่อเรื่องพลอย…

จันทบุรีเป็นจังหวัดหนึ่งที่มีสายแร่ใต้ดิน โดยเฉพาะบริเวณเขาพลอยแหวนทางทิศตะวันตกของจังหวัด ในอดีตเป็นปล่องภูเขาไฟโบราณที่เคยปะทุและนำเอาแร่ใต้ดินที่มีค่า เช่น พลอยสีขึ้นมาสะสมตัว เมื่อเวลาผ่านไปก็มีการขุดเจอพลอยจำนวนมาก เกิดการทำเหมือง ธุรกิจเผาพลอย เจียระไนพลอยที่เกิดขึ้นจากภูมิปัญญาของชาวบ้านจากอดีตถึงปัจจุบัน

ยิ่งในช่วงปี 2520 มีการค้นพบทับทิมสยาม ทำให้เกิดกระแสตื่นพลอยมากขึ้น ในช่วง 10 ปีนับแต่นั้นตลาดค้าพลอยก็เติบโตแบบก้าวกระโดด แต่ละวันพ่อค้าทำเงินได้เป็นจำนวนวันละหลายล้านบาท

จากธุรกิจนี้ เรียกได้ว่าการเผาพลอย การเจียระไน ไปจนถึงการทำเครื่องประดับนี่เป็นเอกลักษณ์และภูมิปัญญาที่สั่งสมกันมารุ่นสู่รุ่น และสร้างงานสร้างรายได้ให้ชุมชนที่นี่มาอย่างต่อเนื่อง

แม้ปัจจุบันจะแทบไม่เหลือพลอยให้ขุดค้นกันอีกแล้ว แต่ภูมิปัญญาและเทคนิคเกี่ยวกับการเผาพลอย เจียระไนพลอย และการทำเครื่องประดับ ไม่ได้สูญหายไปไหน ที่สำคัญเทคนิคเหล่านี้ยากที่เครื่องมือสมัยใหม่จะมาทดแทนได้ ถ้าคนที่อยู่ในวงการจะทราบดีว่าเพชรนั้นสามารถใช้เครื่องมือที่จะช่วยตัด ช่วยเจียระไนได้ แต่พลอยไม่เหมือนเพชรเพราะมีสีสันอ่อนบ้างเข้มบ้าง การเผาเพื่อให้ได้สีสวยงาม หรือการตั้งน้ำพลอยเพื่อเจียระไน ต้องใช้ช่างที่มีความชำนาญและทักษะเท่านั้น ไม่สามารถใช้เครื่องมือทำแทนได้

ไม่เฉพาะแต่เทคนิคการเผา การเจียระไน เทคนิคการทำเครื่องประดับก็น่าทึ่งทีเดียว หลาย ๆ คนอาจยังไม่รู้ว่า ที่นี่มีการทำเครื่องประดับที่โดดเด่นและเป็นต้นตำรับของการทำแหวนกล

จันทบุรีมีชื่อเสียงมานานเรื่องการผลิต “แหวนกล” ถือได้ว่าเป็นสินค้าที่เป็นเอกลักษณ์ด้านภูมิปัญญาของจังหวัดก็ว่าได้ มีเพียงไม่กี่ตระกูลที่สืบทอดการทำแหวนกลนี้ หนึ่งในตำนานก็คือ ตระกูลเนียมทอง แห่งบ้านแหวนกล ที่สืบทอดกรรมวิธีการทำแหวนกลมาจากบรรพบุรุษ ที่นี่จะรับทำแหวนตามการสั่งซื้อเท่านั้น ไม่มีวางขายหน้าร้านเพราะทำไม่ทัน ถ้าอยากได้ต้องสั่งทำล่วงหน้าเดือนหนึ่งก็ทำได้ประมาณ 3 วงเพราะเป็นสินค้า hand made จริง ๆ แล้วตอนนี้คิวแน่นเอี้ยด เฉพาะค่าแรงคิดค่อนข้างสูงกว่าการทำแหวนปกติหลายเท่า

เพราะต้องการความชำนาญ ทักษะและความประณีต การทำแหวนจะเริ่มตั้งแต่กระบวนการรีดโลหะการขึ้นแบบจนสำเร็จเป็นแหวน หัวใจสำคัญคือการออกแบบจิ๊กซอว์ให้แหวนแต่ละวงที่คล้องกันนำมาประกอบกันเป็นวงเดียว

แหวนกลคือแหวนกลไกนั่นเอง ยุโรปเรียก puzzle ring ในอดีตมาจาก gimmel ring หรือแหวนคู่รักเป็นแหวนสองวงที่นำมารวมกันเป็นวงเดียวได้ แต่แหวนกลของจันทบุรีนี่เป็นการนำแหวนหลาย ๆ วงที่คล้องรวมอยู่ด้วยกัน แยกออกจากกันไม่ได้ แต่ละวงก็จะมีลวดลายของตัวเอง โดยที่สามารถหมุนและขยับแหวนแต่ละวงเหล่านั้นให้สามารถประกอบกลับมารวมกันได้เป็นวงเดียว มีลวดลายที่พอมารวมกันแล้วเกิดลวดลายใหม่ที่สวยงาม

เทคนิคการทำแหวนกลนี้ท้าทายให้คนคิดไขปริศนาการที่จะทำอย่างไรถึงจะประกอบแหวนหลาย ๆ วงให้เป็นแหวน 1 วงได้ การทำแหวนแบบนี้ต้องมีทักษะและฝีมืออย่างมาก ซึ่งจะหาได้จากจันทบุรี

มาช่วยกัน…บอกต่อนะคะ