ขึ้นทะเบียน ‘พระเจ้าช้างเผือก’ และ ‘ต้นฉบับนันโทปนันทสูตรคำหลวง’ เป็นมรดกความทรงจำโลก

ยูเนสโก ประกาศขึ้นทะเบียนเอกสาร 74 รายการเป็นมรดกความทรงจำแห่งโลก ประจำปี 2568 ในจำนวนนี้มีเอกสารที่ไทยเป็นผู้ยื่นเสนอ คือ “ต้นฉบับหนังสือสมุดไทย นันโทปนันทสูตรคำหลวง” พระนิพนธ์ใน “เจ้าฟ้ากุ้ง” และ “ภาพยนตร์ พระเจ้าช้างเผือก” โดย “ปรีดี พนมยงค์”

เมื่อวันที่ 18 เมษายน 2568 ที่ผ่านมา องค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือ “ยูเนสโก” ได้ประกาศขึ้นทะเบียนมรดกเอกสาร 74 รายการใหม่ให้เป็นมรดกความทรงจำแห่งโลก ในทะเบียนระดับนานาชาติ ประจำปี 2568

ทำให้มีเอกสารที่ได้รับการขึ้นทะเบียนดังกล่าวแล้วทั้งสิ้น 570 รายการ โดยเอกสารที่ได้รับการขึ้นทะเบียนใหม่มาจาก 72 ประเทศ และ 4 องค์กรระหว่างประเทศ ซึ่งครอบคลุมหัวข้อต่าง ๆ เช่น การปฏิวัติวิทยาศาสตร์ บทบาทของสตรีในประวัติศาสตร์ และเหตุการณ์สำคัญต่าง ๆ เป็นต้น

ในจำนวนนี้ มีเอกสารที่ประเทศไทยเป็นผู้ยื่นเสนอ ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกความทรงจำแห่งโลก 2 เอกสารได้แก่ “ต้นฉบับหนังสือสมุดไทย นันโทปนันทสูตรคำหลวง” และภาพยนตร์ “พระเจ้าช้างเผือก”

นันโทปนันทสูตรคำหลวง ‘เจ้าฟ้ากุ้ง’

นันโทปนันทสูตรคำหลวง เป็นวรรณคดีพุทธศาสนาในสมัยอยุธยา ซึ่งเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร (เจ้าฟ้ากุ้ง) ทรงพระนิพนธ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2279 ในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

ยูเนสโก ระบุถึง ต้นฉบับหนังสือสมุดไทย นันโทปนันทสูตรคำหลวง ว่า ต้นฉบับหนังสือสมุดไทยจากพุทธศตวรรษที่23 เล่มนี้ ทำจากกระดาษข่อยจำนวน 190 หน้า นำเสนอวรรณคดีพุทธศาสนาที่ได้รับการแปล และอธิบายขยายความโดยกล่าวถึงพระพุทธเจ้าที่ปราบนันโทปนันทนาคราช

เอกสารโบราณนี้แสดงให้เห็นถึงรูปลักษณ์วรรณกรรมที่ซับซ้อน คุณค่าทางศีลธรรมเหนือกาลเวลา และประเพณีการบันทึกต้นฉบับหลายภาษา

สะท้อนให้เห็นถึงการแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรมในสมัยกรุงศรีอยุธยาที่มีมายาวนานหลายศตวรรษ ทั้งในด้านพุทธศาสนา การแปล การรู้หนังสือแบบหลายภาษา และวัฒนธรรมในการเขียนต้นฉบับ

หนังสือสมุดไทยเล่มนี้ได้รับการถอดความและตีพิมพ์เพื่อให้ผู้อ่านสามารถเข้าถึงได้มากขึ้นและเพื่อส่งเสริมการสงวนรักษาที่เหมาะสม

นอกจากนี้ ต้นฉบับหนังสือสมุดไทยเล่มนี้ถือเป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการศึกษาในสาขาโบราณคดี วรรณกรรมประวัติศาสตร์ ศิลปะร่วมสมัย และความสัมพันธ์ทางพุทธศาสนาระหว่างประเทศ

ทั้งนี้ ต้นฉบับหนังสือสมุดไทยเล่มนี้ ยังสามารถเข้าถึงทางออนไลน์ได้ ตลอดจนเป็นที่พึ่งทางจิตใจของชุมชนชาวพุทธทั่วโลก โดยชุมชนชาวพุทธและนักดนตรีประเทศต่าง ๆ ได้นำตอนต้นของต้นฉบับสมุดไทยเล่มนี้มาขับขานในช่วงที่เกิดภัยพิบัติระดับโลก โดยสื่อถึงสารที่เข้าใจได้ทั่วไปเกี่ยวกับความรุ่งโรจน์ ความใจกว้าง และสันติภาพ

พระเจ้าช้างเผือก ‘ปรีดี พนมยงค์’

พระเจ้าช้างเผือก เป็นภาพยนตร์ไทยเรื่องแรกที่นำเสนอเป็นภาษาอังกฤษ โดยเป็นภาพยนตร์เสียง สีขาวดำ ซึ่งอำนวยการสร้างและเขียนเรื่องโดย ‘ปรีดี พนมยงค์’ เมื่อปี 2483

ยูเนสโก ระบุถึง พระเจ้าช้างเผือก ว่า เป็นภาพยนตร์ไทยที่สร้างขึ้นเมื่อปี 2483 โดยดัดแปลงจากนวนิยายภาษาอังกฤษที่มีชื่อเดียวกัน และเป็นภาพยนตร์ขาวดำในระบบ 35 มม. ที่บันทึกเสียงขณะถ่ายทำ อีกทั้งเป็นภาพยนตร์ไทยเรื่องแรกที่ใช้ภาษาอังกฤษ ซึ่งสะท้อนถึงความตั้งใจของผู้สร้างในการเผยแพร่ภาพยนตร์เรื่องนี้ในระดับนานาชาติ

พระเจ้าช้างเผือกสร้างขึ้นขณะที่สงครามโลกครั้งที่ 2 กำลังจะปะทุ จึงถือเป็นอนุสรณ์ถึงสันติภาพและการทูตที่ส่งเสริมคติแห่งความสามัคคีกลมเกลียว ในแง่มุมของการเก็บรักษาเอกสารสำคัญ

พระเจ้าช้างเผือกเป็นภาพยนตร์ไทยเรื่องเดียวจากยุคก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่ยังคงหลงเหลืออยู่และสามารถให้ข้อมูลเชิงลึกอันล้ำค่าเกี่ยวกับการบันเทิงในยุคนั้น

โดยภาพยนตร์เรื่องนี้ยังผสมผสานการแสดงแบบไทยเดิมเข้ากับภาษาภาพยนตร์ตะวันตกได้อย่างชาญฉลาด

ทั้งนี้ นอกจากภาพยนตร์พระเจ้าช้างเผือก และต้นฉบับหนังสือสมุดไทย นันโทปนันทสูตรคำหลวงแล้ว ยังมีเอกสารที่ประเทศไทยเป็นผู้ร่วมเสนอกับ อินโดนีเซีย มาเลเซีย และสิงคโปร์ ได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกความทรงจำแห่งโลกด้วยได้แก่

The Birth of the Association of Southeast Asia Nations (ASEAN) (Archives about the Formation ASEAN, 1967 – 1976) หรือ การกำเนิดของสมาคมประชาชาติแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (อาเซียน) (เอกสารเกี่ยวกับการก่อตั้งอาเซียน, 1967 – 1976)