BITE SIZE : ไฟไหม้รถบัสนักเรียน สู่การถกเถียง ทัศนศึกษา-รถเช่าเหมา

Prachachat BITE SIZE
โดย พฤฒินันท์ สุดประเสริฐ

นับเป็นเหตุการณ์ใหญ่และสะเทือนความรู้สึกของใครหลายคน สำหรับเหตุการณ์ไฟไหม้รถบัสนักเรียน ระหว่างเดินทางจาก จ.อุทัยธานี ไปทัศนศึกษา เมื่อวันที่ 1 ตุลาคมที่ผ่านมา

และเหตุการณ์นี้ ไม่ได้มีเพียงแค่ความสูญเสียที่เกิดขึ้นกับเด็กและบุคลากรทางการศึกษา แต่นำไปสู่การตั้งคำถามและการถกเถียง ถึงรูปแบบ ความเหมาะสมของการจัดทัศนศึกษา และมาตรฐานความปลอดภัยของรถโดยสาร โดยเฉพาะรถเช่าเหมา ที่ต่างพร่ำถอดบทเรียนมาทุกครั้งที่มีอุบัติเหตุ เป็นเวลาหลายปีแล้ว แต่ยังคงเกิดเหตุซ้ำแล้วซ้ำเล่า

Prachachat BITE SIZE ชวนไปดูหลากหลายข้อมูล ความเห็น และชวนคิดชวนคุยด้วยกัน เรื่องการจัดทัศนศึกษา จนถึงมาตรฐานรถโดยสารสาธารณะ รถเช่าเหมา ควรเป็นไปในทิศทางไหน

หลากทรรศนะ “ทัศนศึกษา-รถเช่าเหมา”

เริ่มต้นจากบรรดาความเห็นต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น หลังเหตุการณ์ไฟไหม้รถบัสนักเรียน ความเห็นใหญ่ ๆ จะมีอยู่ 2 ประเด็น เรื่องแรก คือ การจัดทัศนศึกษา ซึ่งมีทั้ง 2 ฝั่ง เห็นด้วยว่าควรยกเลิกกับไม่เห็นด้วยที่จะยกเลิก

ฝั่งที่เห็นว่าควรยกเลิกไปเลย เพราะความไม่เหมาะสมของวัย ความปลอดภัย จนถึงเรื่องการบริหารจัดการต่าง ๆ

รศ.นพ.ธีระ วรธนารัตน์ คณะแพทย์ศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย แสดงความคิดเห็นเรื่องนี้ บอกว่า การจัดกิจกรรมจึงต้องดูความเหมาะสมตามกำลังทรัพยากรที่มี เพื่อจัดประสบการณ์เรียนรู้ที่ดี มุ่งเป้า และที่สำคัญที่สุดคือต้องปลอดภัย

และมองว่า ทั่วประเทศควรยกเลิกกิจกรรมแบบเดิมทันที เน้นการทัศนศึกษาในพื้นที่ท้องถิ่นนั้น สอนให้เด็กได้รู้ลึกรู้จริงเกี่ยวกับขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม การงานอาชีพของคนท้องถิ่น อาหาร เครื่องแต่งกาย ภาษา รวมถึงโบราณสถานในพื้นที่ นี่คือเป้าหมายที่ควรทำ มีความเป็นไปได้ สะดวก ประหยัดทรัพยากร ลดความเสี่ยง และเกิดประโยชน์ต่อตัวเด็ก

ฝั่งที่ไม่เห็นด้วยต่อการยกเลิกทัศนศึกษา มองว่ากิจกรรมทัศนศึกษา ช่วยให้เด็กได้เรียนรู้ ช่วยเปิดโลกกว้างให้กับเด็ก

ผศ.อรรถพล อนันตวรสกุล อาจารย์ประจำคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย แสดงความเห็นว่า กิจกรรมทัศนศึกษาเป็นประสบการณ์ที่สำคัญสำหรับเด็ก ๆ

และประเด็นเรื่องความปลอดภัยในการเดินทางทัศนศึกษาเป็นเรื่องที่ทุกฝ่ายต้องให้ความสำคัญอย่างมาก ๆ และเหตุการณ์ดังกล่าวเป็นเรื่องน่าเศร้าที่ไม่มีใครอยากให้เกิดขึ้น และต้องช่วยกันสื่อสารเน้นย้ำกับทั้งโรงเรียนและบริษัทรับเช่ารถบัสว่าต้องรอบคอบกับเรื่องความปลอดภัยมากที่สุดทุกครั้งก่อนการเดินทาง

เช่นเดียวกับ ครูสุรศักดิ์ คำท้าว เจ้าของเพจ SuraBale-สุรเบล แสดงความเห็นว่า มุมของครู ไม่มีใครอยากพาเด็กไปเสี่ยง ทั้งเหนื่อย ทั้งกังวล แต่สำหรับเด็กบ้านนอก การได้เปิดหูเปิดตา เห็นร้านสะดวกซื้อ เด็ก ๆ ก็ดีใจ การที่เขาได้เดินทางกับเพื่อน ร้อง เล่น เต้น รำ เรียนรู้นอกห้องเรียน นอกวิดีโอที่เคยเห็น สัมผัสของจริง คงเป็นเหตุผลที่ครูยอมเหนื่อย ยอมเสี่ยง พาลูกๆ ของคนอื่นออกไปทัศนศึกษา และย้ำตอนท้ายว่า ควรจัดการมาตรฐานความปลอดภัยของรถ

นอกจากความเห็นต่าง ๆ บนโลกออนไลน์แล้ว สำนักข่าวต่างประเทศมีการรายงานเหตุการณ์นี้ และระบุว่า ไทยเป็นประเทศที่มีสถิติความปลอดภัยบนท้องถนนแย่ที่สุดแห่งหนึ่งในโลก รถยนต์ที่ไม่ปลอดภัยและการขับขี่ที่ไม่เหมาะสม เป็นปัจจัยที่ทำให้มีผู้เสียชีวิตสูงในแต่ละปี

ขณะที่องค์การอนามัยโลกระบุว่า มีผู้เสียชีวิตบนท้องถนนในไทยประมาณ 20,000 คนต่อปี เฉลี่ยวันละกว่า 50 ราย ซึ่งสร้างความสูญเสียทางเศรษฐกิจจากการเสียชีวิตและอุบัติเหตุบนท้องถนนประมาณ 1.55 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐ หรือกว่า 5 แสนล้านบาทในปี 2565 คิดเป็นมูลค่ากว่าร้อยละ 3 ของจีดีพีของไทย

จัดการ “รถเช่าเหมา” อย่างจริงจัง

จากประเด็นเรื่องควร-ไม่ควรยกเลิกทัศนศึกษา ทั้งเรื่องความปลอดภัย การบริหารจัดการ หรือเรื่องงบประมาณจัดทัศนศึกษา แต่อีกประเด็นหนึ่งที่ถูกชูขึ้นมา และเห็นว่าควรต้องจัดการอย่างจริงจัง คือ มาตรฐานรถเช่าเหมา

ถ้าใครได้ติดตามข่าวการตรวจสอบรถคันเกิดเหตุ พบว่า มีเรื่องน่าสนใจหลายจุด ตั้งแต่เรื่องการจดทะเบียนรถ ที่มีการรายงานพบว่าจดตั้งแต่ปี 2513 มีการปรับปรุง ดัดแปลงมาแล้วหลายครั้ง เรื่องของก๊าซที่ใช้เป็นเชื้อเพลิง ติดตั้งได้มาตรฐานหรือไม่ จนถึงการกลับมาดูความปลอดภัยของรถโดยสารแบบแต่ง รถบัสซิ่ง รถบัสคาราโอเกะ

และเรื่องนี้ผู้ใหญ่ทุกคน ก็อาจตกในความเสี่ยงไม่ต่างกับเด็ก เพราะหลาย ๆ คนเคยไปศึกษาดูงานต่างจังหวัด ไปอบรมสัมมนาข้ามจังหวัด หรือไปไหว้พระทำบุญข้ามจังหวัด ก็อาจล้วนใช้บริการรถเช่าเหมามาแล้วทั้งนั้น

องค์กรผู้บริโภคและสภาผู้บริโภค ตั้งโต๊ะแถลงข่าวเมื่อ 2 ตุลาคมที่ผ่านมา เปิดเผยว่า ที่ผ่านมา มีการเสนอไปหลายประเด็น เกี่ยวกับเรื่องความปลอดภัยของรถบัสสองชั้น เช่น เสนอให้ยกเลิกการใช้งานรถสองชั้นมาหลายปีแต่ยังไม่มีการดำเนินการ ยังมีรถสองชั้นที่เกิดอุบัติเหตุเนืองๆ รถที่เกิดอุบัติเหตุเป็นรถชั้นครึ่ง

เสนอให้รถทุกคันต้องไม่มีอุปกรณ์ที่ติดไฟได้ เช่นผ้าม่าน แต่บังคับใช้เฉพาะรถใหม่เท่านั้นส่วนรถเก่าหลายพันคันยังมีอุปกรณ์ที่ไม่ปลอดภัยเหมือนเดิม

ต้องรื้อระบบตรวจสภาพรถโดยสาร องค์กรผู้บริโภคเคยพบว่ารถที่ผ่านการตรวจสภาพยังมีเบรกแตก เกิดอุบัติเหตุ รถไม่ปลอดภัย

สสส. มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค องค์กรผู้บริโภค ในหลายจังหวัดจัดทำสัญญามาตรฐานในการจ้างรถโดยสาร เสนอให้กระทรวงศึกษาใช้สัญญามาตรฐานในการจ้างรถทัศนศึกษา แต่ยังไม่มีการดำเนินการ

ขณะที่ นพ.ธนะพงศ์ จินวงษ์ ผู้จัดการศูนย์วิชาการเพื่อความปลอดภัยทางถนน (ศวปถ.) ในฐานะอนุกรรมการด้านการขนส่งและยานพาหนะ สภาผู้บริโภค บอกว่า สิ่งที่ต้องทบทวน อีกเรื่องคือ การเตรียมความพร้อมของสภาพรถ กรมการขนส่งทางบก ต้องเตรียมความพร้อม มีการเข้มงวดตั้งแต่การตรวจสภาพของตัวรถ ความพร้อมหากเกิดอุบัติเหตุ หรือเกิดเพลิงไหม้เกิดขึ้น

ส่วนคณะผู้จัดกิจกรรมไปทัศนศึกษา ต้องวางแผนโดยการลงรายละเอียด ทั้งการเตรียมครูประจำรถกี่คนต่อจำนวนเด็ก ยิ่งเป็นเด็กเล็กยิ่งต้องให้ความสำคัญตรงจุดนี้มากเป็นพิเศษ เช่นอาจจะต้องเป็นครูหนึ่งคนต่อ 10 คน เป็นต้น หรือหากเกิดอุบัติเหตุรถพลิกคว่ำ หรือเกิดเพลิงไหม้คุณครูก็ต้องรู้จักการใช้ถังดับเพลิง และถ้าจำเป็นต้องอพยพ คุณครูจะต้องวางแผนอพยพออกทางไหน ประตูอยู่ตรงจุดไหน

ขณะที่ประเด็นการผลักดันการใช้สัญญามาตรฐานเช่ารถโดยสารไม่ประจำทางในสถานศึกษา กรณีที่มีความจำเป็นต้องพาเด็กเดินทางนอกสถานที่นั้น นพ.ธนะพงศ์ มองว่า จะเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดความพร้อม โดยเฉพาะมาตรฐานการใช้รถที่ปลอดภัย

ฝั่งรัฐบาล พล.ต.อ.เพิ่มพูน ชิดชอบ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ สั่งการให้งดกิจกรรมทัศนศึกษาโดยที่ไม่จำเป็นโดยทันที แต่ในกรณีที่มีความจำเป็นจะต้องมีมาตรการในการตรวจสอบความปลอดภัยอย่างเข้มงวด โดยก่อนเดินทางจะต้องประสานงานกับขนส่งเพื่อตรวจสอบความพร้อมของยานพาหนะที่จะใช้เดินทาง รวมทั้งการสำรวจเส้นทางก่อนออกเดินทางจริง และจะต้องแบ่งกลุ่มเด็กนักเรียนที่เดินทางไปให้ชัดเจน

เด็กเล็กที่เรียนในชั้นที่ต่ำกว่าประถมศึกษาปีที่ 4 อนุญาตให้เดินทางไปทัศนศึกษาภายในตัวจังหวัดที่โรงเรียนสังกัดอยู่เท่านั้น เพื่อให้ผู้ปกครองสามารถเดินทางไปติดตามดูแลได้

ส่วนการเยียวยา สพฐ.จะเข้ามาดูแลในเรื่องของค่าสินไหมของประกันชีวิตและประกันอุบัติเหตุ เพื่อให้ได้รับเงินชดเชยครอบคลุมทุกกรณี พร้อมทั้งดูแลสิทธิประโยชน์ของครูที่เสียชีวิตทั้ง 3 ราย ให้มีการพิจารณาบำเหน็จความชอบกรณีพิเศษ 3 ชั้น

เช่นเดียวกับกระทรวงคมนาคม คุณสุรพงษ์ ปิยะโชติ รมช.คมนาคม สั่งการให้กรมการขนส่งทางบกเรียกรถโดยสารสาธารณะทั้งประจำทางและไม่ประจำทาง ที่ใช้เชื้อเพลิง CNG ทั้งหมดเข้ารับการตรวจสภาพรถภายใน 60 วัน

ยกระดับมาตรฐานการประกอบการขนส่งรถโดยสารประจำทาง (30) ทั้งระบบ (ด้านการประกอบการ การตรวจสภาพ และการให้บริการ)

การบูรณาการร่วมกับกระทรวงศึกษาธิการ และสถานศึกษาทั่วประเทศกรณีนำรถเช่าเหมาหรือรถโดยสารไม่ประจำทางไปใช้บริการ โดยให้ประสานงานกับสำนักงานขนส่งจังหวัดเพื่อตรวจสอบความปลอดภัยก่อนออกเดินทางทุกครั้ง

ดำเนินการออกกฎหมายให้มีพนักงานประจำรถเช่นเดียวกับรถโดยสารประจำทาง โดยพนักงานและผู้ประจำรถต้องได้รับการอบรมและผ่านการทดสอบหลักสูตรการเผชิญเหตุและการช่วยเหลือผู้โดยสาร (Crisis Management)

และดำเนินการออกกฎหมาย ระเบียบเพื่อให้ผู้ประกอบการต้องแนะนำข้อมูลและแนวทางเผชิญเหตุฉุกเฉินในการใช้บริการ (เช่นเดียวกับสายการบิน)

นอกจากนี้ มีข้อเสนอการใช้รถโรงเรียน แนะนำให้ใช้รถบัสที่ข้างหลังมีประตูเปิด ซึ่งเป็นมาตรฐานเดียวกับที่สหรัฐอเมริกา

นางสาวแพทองธาร ชินวัตร นายกรัฐมนตรี บอกว่า ได้คุยกับกระทรวงคมนาคมในเรื่องนี้ ซึ่งการทัศนศึกษาคือการเปิดโลกให้เด็ก ๆ ซึ่งเราไม่อยากจะแก้ปัญหาที่ปลายเหตุ การทัศนศึกษาไม่ได้ทำร้ายเด็ก แต่รถที่ไม่ได้ถูกดูแลหรือถูกตรวจคือสิ่งที่ทำให้เกิดอุบัติเหตุบนท้องถนน ซึ่งต้องมาแก้ปัญหาในส่วนคมนาคมจะวางกฎและกรอบอย่างไร ใช้โอกาสนี้ที่จะสามารถวางระบบให้ชัดเจนขึ้นได้

อีกคำถามหนึ่งที่น่าสนใจเกี่ยวกับมาตรฐานรถเช่าเหมา รถโดยสารไม่ประจำทาง ก็คือการเลือกใช้ หรือสิ่งที่ต้องพิจารณา เราจะพิจารณาหรือต้องดูอะไรบ้าง ใน “คู่มือคัดเลือกรถโดยสารไม่ประจำทาง” ซึ่งจัดทำโดย ศวปถ. และเครือข่าย ให้ข้อมูลค่อนข้างละเอียดพอสมควร

ตั้งแต่ขั้นตอนการจัดหารถ ต้องมีกรรมการ ต้องการตรวจประเมินคุณภาพรถ และต้องมีการทำสัญญาเช่ารถ และต้องพิจารณาโดยใช้ความปลอดภัยเป็นหลัก มากกว่าการใช้ความรู้สึก ความคุ้นชินส่วนตัว และยังมีปัจจัยที่ต้องพิจารณา มาตรฐานอุปกรณ์ต่าง ๆ และการทดสอบมาตรฐานรถ ผู้สนใจอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่เฟซบุ๊กแฟนเพจของ ศูนย์วิชาการเพื่อความปลอดภัยทางถนน

สุดท้ายแล้ว เรื่องนี้ต้องกลับมาดู พิจารณาร่วมกัน ทั้งการจัดทัศนศึกษา และการจัดการมาตรฐานรถเช่าเหมา รถโดยสารไม่ประจำทาง เพื่อไม่ให้เกิดความสูญเสียอีก และเกิดการเปลี่ยนแปลง เกิดความเข้มงวดที่จริงจังขึ้น ไม่ใช่แค่ถอดบทเรียนซ้ำแล้วซ้ำเล่า และเกิดเหตุการณ์ซ้ำสองอีก

ติดตาม Prachachat BITE SIZE EP.75 ได้ที่ https://youtu.be/-7QgDsUpjZc

​