“โขน-นวดไทย-โนรา” มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมแห่งมนุษชาติ

ยูเนสโก มีมติขึ้นทะเบียนนาฏศิลป์ภูมิปัญญาท้องถิ่น “โนรา” เป็นตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้แห่งมวลมนุษยชาติ ตามรอยโขนและนวดแผนไทย

วันที่ 16 ธันวาคม 2564 ผู้สื่อข่าวรายงานว่า วานนี้ (15 ธ.ค.) Royal Thai Embassy – Paris, France – สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงปารีส เผยว่า เมื่อวันที่ 15 ธันวาคม 2564 ที่ประชุมคณะกรรมการระหว่างรัฐบาลว่าด้วยการสงวนรักษามรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intergovernmental Committee for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage – ICS-ICH) สมัยสามัญ ครั้งที่ 16 แบบออนไลน์

ซึ่งมีเลขาธิการคณะกรรมการแห่งชาติว่าด้วยยูเนสโกของศรีลังกาทำหน้าที่ประธาน ได้มีมติให้ขึ้นทะเบียน “โนรา” หรือ “Nora, dance drama in southern Thailand” ในบัญชีรายชื่อตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้แห่งมวลมนุษยชาติ (Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity – บัญชี RL)

ภายใต้อนุสัญญาว่าด้วยการสงวนรักษามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ค.ศ. 2003 (2003 Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage) ขององค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก

การขึ้นทะเบียนในครั้งนี้เป็นความภาคภูมิใจของไทยอีกครั้งหนึ่งและถือเป็นการสร้างความตระหนักในคุณค่าและความสำคัญของโนราในฐานะมรดกทางวัฒนธรรมด้านนาฏศิลป์ที่เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น ซึ่งแสดงถึงบทบาทอันแข็งขันของชุมชนที่เกี่ยวข้องในการส่งเสริมการเรียนรู้ เข้าถึง พัฒนา และสงวนรักษา ประเพณีและศิลปะดังกล่าวไว้ให้แก่ชนรุ่นหลัง อีกทั้งยังเป็นการแสดงออกถึงความหลากหลายทางวัฒนธรรมในภูมิภาคและในประเทศไทยด้วย

อนุสัญญาว่าด้วยการสงวนรักษามรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ค.ศ. 2003 ได้รับการรับรองในที่ประชุมสมัยสามัญ (General Conference) ของยูเนสโก เมื่อวันที่ 17 ตุลาคม 2546 มีวัตถุประสงค์เพื่อสงวนรักษาแนวปฏิบัติการแสดงออกความรู้และทักษะที่ได้รับการยอมรับว่าเป็นส่วนหนึ่งของมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (ICH) ของชุมชนหรือกลุ่มคน

โดยต้องการสร้างความเคารพต่อ ICH และสร้างความตระหนักตั้งแต่ในระดับท้องถิ่นจนถึงสากลถึงความสำคัญของ ICH และส่งเสริมความร่วมมือระหว่างประเทศในการสงวนรักษา โดย ICH สามารถอยู่ในรูปแบบการแสดงออกทางวาจาและภาษา การแสดงศิลปะ แนวปฏิบัติทางสังคม พิธีทางศาสนา เทศกาลเฉลิมฉลอง และ/หรืองานฝีมือ

ไทยเข้าเป็นภาคีอนุสัญญาฯ ตั้งแต่วันที่ 10 กันยายน 2559 ปัจจุบันไทยได้ขึ้นทะเบียนมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ในบัญชี RL แล้ว 3 รายการ ได้แก่ โขน นวดไทย และโนรา (เพิ่งได้รับขึ้นทะเบียนในปีนี้)

มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของไทย

เว็บไซต์ มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม เผยว่า มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม คือ การปฏิบัติ การแสดงออก ความรู้ ทักษะ ตลอดจนเครื่องมือ วัตถุ สิ่งประดิษฐ์ และพื้นที่ทางวัฒนธรรมที่เกี่ยวเนื่องกับสิ่งเหล่านั้น ซึ่งชุมชน กลุ่มชน หรือในบางกรณีปัจเจกบุคคลยอมรับว่า เป็นส่วนหนึ่งของมรดกทางวัฒนธรรมของตน

มรดกภูมิปัญญา ทางวัฒนธรรมซึ่งถ่ายทอดจากคนรุ่นหนึ่งไปยังคนอีกรุ่นหนึ่งนี้ เป็นสิ่งซึ่งชุมชนและกลุ่มชนสร้างขึ้นมาอย่างสมํ่าเสมอ เพื่อตอบสนองต่อสภาพแวดล้อมของตน เป็นปฏิสัมพันธ์ของพวกเขาที่มีต่อธรรมชาติและประวัติศาสตร์ของตน และทำให้คนเหล่านั้นเกิดความภูมิใจในตัวตนและความรู้สึกสืบเนื่องก่อให้เกิดความเคารพต่อความหลากหลายทางวัฒนธรรม และการคิดสร้างสรรค์ของมนุษย์

โขน ละครหน้ากากชั้นสูง

โขน (ขึ้นทะเบียนปี 2561) เป็นนาฏศิลป์ชั้นสูงที่บรรพชนไทยได้สร้างสรรค์ขึ้นตั้งแต่อดีต และยังได้รับการสืบทอดและถ่ายทอดเป็นศิลปะการแสดงประจำชาติมาไม่น้อยกว่า 6 ศตวรรษ โขนซึ่งถือกำเนิดขึ้นในรูปแบบของมหรสพหลวงจึงสร้างสรรค์ขึ้นอย่างประณีต

องค์ประกอบต่าง ๆ ทั้งผู้แสดง การแต่งกาย เรื่องที่แสดง วิธีแสดง ดนตรีและเพลงที่ประกอบการแสดง สามารถแสดงให้เห็นถึงการบูรณาการประณีตศิลป์ไทยหลายสาขาเข้าด้วยกัน ทั้งประติมากรรม จิตรกรรม หัตถกรรม ดนตรี นาฏศิลป์ ตลอดจนวรรณคดี “รามเกียรติ์” ซึ่งเป็นเพียงเรื่องเดียวที่นำมาใช้แสดงจนกลายเป็นหนึ่งในเอกลักษณ์ของโขน

นวดไทย

การนวดแผนไทย (ขึ้นทะเบียนปี 2562) การนวดเป็นส่วนหนึ่งของการแพทย์ดั้งเดิมที่ถ่ายทอดจากคนรุ่นสู่รุ่นต่อเนื่องมาเป็นเวลาช้านาน สันนิษฐานว่าเป็นการแพทย์ที่ผสมผสานระหว่างท้องถิ่นกับการแพทย์ที่เข้ามาพร้อมกับการเผยแพร่พุทธศาสนาเมื่อประมาณพุทธศตวรรษที่ 3 และเข้ามาอีกหลายระลอกพร้อมกับศาสนาพราหมณ์

การพัฒนาในภาครัฐและภาคธุรกิจบริการสุขภาพภายหลังที่มีประกาศกระทรวงสาธารณสุขเรื่องเพิ่มประเภทการนวดไทยในสาขาการแพทย์แผนไทยในปี 2554 ภาครัฐมีความตื่นตัวที่จะส่งเสริมการนวดไทยในสองทิศทางคือการส่งเสริมการบริการนวดไทยในโรงพยาบาลของรัฐในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติและการส่งเสริมการนวดในธุรกิจบริการสุขภาพ