วัคซีนไฟเซอร์ งานยากด้านโลจิสติกส์ เภสัช จุฬาฯ ชี้บริหารไม่ดีเสียหายทันที

REUTERS/Dado Ruvic/Illustration/File Photo

วัคซีนไฟเซอร์ กับงานยากด้านโลจิสติกส์ และการจัดเก็บ อาจารย์เภสัชศาสตร์ จุฬาฯ ชี้เก็บที่อุณหภูมิ -60 องศาฯขึ้นไป รักษาได้สูงสุด 6 เดือน แต่หากเก็บที่ 2-8 องศา จะเก็บได้เพียง 1 เดือน เท่านั้น แนะภาครัฐควรมีระบบบริหารจัดการที่รัดกุมไม่เช่นนั้นวัคซีนเสียหายทันที

วันที่ 28 กรกฎาคม 2564 ผู้สื่อข่าวรายงานว่า เมื่อวานนี้ (27 ก.ค.) คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จัดบรรยายพิเศษ Chula Phama Talk เรื่อง “การเก็บและการเตรียมวัคซีนป้องกันโรคโควิด-19 ชนิด mRNA ของ Pfizer-BioNTech” ผ่านระบบ Zoom โดยมี ผศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ และ ผศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม อาจารย์คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาฯ มาเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์วัคซีนชนิด mRNA ของ Pfizer-BioNTech

มี 2 ชื่อติดข้างขวดบรรจุ

เบื้องต้น ผศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ อธิบายว่า วัคซีนโควิดชนิด mRNA ของ Pfizer-BioNTech หากนำเข้ามาจากสหรัฐอเมริกาจะมีชื่อติดข้างขวดว่า Pfizer-BioNTech COVID-19 vaccine แต่เมื่อขายในแถบประเทศยุโรปและประเทศอื่น ๆ จะมีใช้ชื่อการค้าว่า COMIRNATY

และคาดว่าที่ไทยจะนำเข้า 20 ล้านโดส อาจจะอยู่ภายใต้ชื่อ COMIRNATY แต่ที่ได้รับบริจาคจากสหรัฐอเมริกาอาจเป็น Pfizer-BioNTech COVID-19 vaccine ซึ่งทั้งสองคือวัคซีนชนิดเดียวกัน แต่ต่างกันแค่ที่มา

ระบบห่วงโซ่ความเย็น

ทั้งนี้เพื่อให้วัคซีนคงประสิทธิภาพจนได้รับการฉีดเข้าสู่ผู้รับวัคซีน มีข้อควรระวังทั้งในด้านการขนส่ง การเก็บรักษา การกระจายวัคซีน ตลอดจนรายละเอียดในการเตรียมวัคซีน ผู้รับผิดชอบในกระบวนการจัดการเกี่ยวกับวัคซีนต้องเตรียมการอย่างระมัดระวัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องอุณหภูมิและการควบคุมห่วงโซ่ความเย็น

เนื่องจากวัคซีนชนิด mRNA ต้องควบคุมอุณหภูมิระหว่างการขนส่งที่ต่ำถึง -60 ถึง -70 องศาเซลเซียส และมีความคงตัวที่อุณหภูมิต่าง ๆ ที่แตกต่างกัน เช่น เมื่ออยู่ที่ -60 องศาเซลเซียส สามารถเก็บไว้ได้จนถึงวันหมดอายุหรือประมาณ 6 เดือนหลังจากผลิต

ถ้าหากสถานพยาบาลที่รับวัคซีนมาไม่มีแหล่งที่สามารถเก็บไว้ได้ในอุณหภูมิ -60 องศาฯ วัคซีนที่ได้รับจัดสรรมาจะสามารถเก็บไว้ในตู้เย็นอุณหภูมิ 2-8 องศาฯ ได้เพียง 31 วัน หรือ 1 เดือนนับจากวันที่เริ่มเก็บ แต่ก็ต้องดูด้วยว่าควรจะเก็บในตำแหน่งใดของตู้เย็น เนื่องจากการกระจายความเย็นของตู้เย็นจะไม่เท่ากัน หรืออีกทางคือสามารถเก็บที่ช่อง Freezer ได้ -15 ถึง -25 องศาฯ ซึ่งทราบมาว่าหลายโรงพยาบาลเตรียมตู้เย็นชนิดนี้แล้ว แต่อุณหภูมินี้จะอยู่ได้เพียงแค่ 2 สัปดาห์เท่านั้น

เพราะฉะนั้นถ้ากลัวใช้วัคซีนไม่ทันหลังจากที่โรงพยาบาลได้รับการจัดสรรมาแล้ว อาจจะเก็บไว้ในอุณหภูมิ -25 องศาฯ ก่อน 2 สัปดาห์ แล้วย้ายไปที่ตู้อุณหภูมิ 2-8 องศาฯ อาจจะรักษาได้ 1 เดือนกับ 2 สัปดาห์ นี่คือเงื่อนไขในภาวะที่ขนส่งมา -60 องศาฯ

แต่ถ้าเก็บไว้ที่ 2-8 องศาฯ แล้วจะไม่สามารถย้อนเอากลับไปเก็บที่ -25 หรือ -60 องศาฯ ได้อีก ไม่เช่นนั้นวัคซีนเสียหาย เพราะกฎข้อห้ามคือห้ามย้อนไปเก็บในที่อุณหภูมิต่ำลง แต่ถ้าเก็บไว้ที่ -25 องศาฯ แล้ว สามารถย้อนไปเก็บที่อุณหภูมิ -60 องศาได้เพียง 1 ครั้งเท่านั้น

บริหารไม่ดีทำวัคซีนเสียหาย

ความยากของวัคซีนชนิด mRNA คือมีขั้นตอนเตรียมฉีดที่ต่างจากวัคซีนชนิดอื่นที่เราเคยมี เพราะต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ และต้องมีการผสมยาเพื่อเจือจาง เนื่องจากเป็นชนิดเข้มข้น เมื่อวัคซีนถูกนำออกมาจากตู้เย็นและถูกเตรียมโดยการละลายและผสมเพื่อพร้อมจะฉีดแก่ผู้รับวัคซีนแล้ว ความคงตัวหลังผสมยาเสร็จจะเหลือเพียง 6 ชั่วโมงที่อุณหภูมิไม่เกิน 30 องศาฯ

ดังนั้นในการบริหารจัดการต้องมีการวางแผนการดำเนินการที่รัดกุมเพื่อให้ผู้รับบริการรับวัคซีนได้ทันเวลา ลดโอกาสสูญเสียยาที่เตรียมแล้วอาจหมดอายุก่อนฉีด รวมถึงหลีกเลี่ยงการโดนแสงแดดและแสง UV โดยตรงในระหว่างการเก็บรักษา แต่สามารถเตรียมผสมวัคซีนที่ละลายจากการแช่แข็งแล้วในห้องที่มีแสงสว่างได้

ด้าน ผศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม ยังได้กล่าวถึงการเตรียมผสม เทคนิค รวมถึงอุปกรณ์ในการบริหารวัคซีนชนิด mRNA ที่แตกต่างจากวัคซีนโควิดชนิดอื่นที่เคยใช้ ผู้เตรียมและผู้บริหารยาต้องทราบและเพิ่มความระมัดระวังในการเตรียมวัคซีน เช่น ห้ามเขย่าวัคซีนโดยเด็ดขาด มีคำแนะนำให้ใช้เข็มดูดวัคซีนเป็นอันเดียวกันกับเข็มฉีดให้ผู้รับวัคซีนเพื่อลดการสูญเสียยาจากการเปลี่ยนเข็ม

ผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องในกระบวนการตั้งแต่การรับยา เก็บรักษา เตรียมผสม และฉีดยาจึงควรเตรียมการอย่างดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งการควบคุมอุณหภูมิในแต่ละขั้นตอนควรจะมีนาฬิกา มีระบบจดบันทึกข้อมูล เพื่อให้วัคซีนคงประสิทธิภาพสูงสุด หากผิดพลาดจะเสี่ยงต่อการทำวัคซีนเสียหายได้