จริยธรรมในวิกฤต บทเรียนตึกถล่ม-แผ่นดินไหว

คอลัมน์ : SD Talk
ผู้เขียน : ผศ.ดร.สหวรัชญ์ พลหาญ
ผู้อำนวยการ โรงเรียนสาธิตแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

บ่ายวันที่ 28 มีนาคม 2568 ไม่เพียงแค่ตึก สตง.ที่พังทลายลงมา แต่เป็นม่านบาง ๆ ที่ปกปิดคำถามเชิงจริยธรรมในวงการก่อสร้างไทย ซึ่งกำลังถูกคลี่ออกทีละชั้น ด้วยแรงสั่นสะเทือนจากแผ่นดินไหวในประเทศเพื่อนบ้าน

คำประกาศของนายกรัฐมนตรีที่ว่า “อาคารก่อสร้างถล่มครั้งนี้ ต้องหาสาเหตุ และหาผู้รับผิดชอบให้ได้ ไม่เช่นนั้นประเทศไทยจะอยู่ยาก” สะท้อนให้เห็นถึงความเร่งด่วนในการแก้ปัญหา แต่คำถามที่ลึกกว่านั้นคือ เหตุใดเราจึงต้องรอให้เกิดโศกนาฏกรรมก่อนจึงค้นหาความจริง ?

ผลการศึกษาวิจัยด้านจริยธรรมพบว่า อุปสรรคสำคัญของการตัดสินใจเชิงจริยธรรมคือ “แนวโน้มตามธรรมชาติของมนุษย์ที่จะให้เหตุผลในแบบที่เป็นประโยชน์ต่อตนเอง” โดยแนวโน้มนี้จะยิ่งรุนแรงขึ้นเมื่อบุคคลสับสนเกี่ยวกับหลักการทางจริยธรรม

กรณีอาคาร สตง.ถล่ม เป็นเหตุการณ์ที่สร้างคำถามเชิงจริยธรรมหลายประการ ขณะที่การสอบสวนยังดำเนินอยู่ ข้อมูลเบื้องต้นที่ปรากฏต่อสาธารณะเกี่ยวกับมาตรฐานวัสดุและโครงสร้างบริษัทที่เกี่ยวข้อง ทำให้เกิดข้อกังขาถึงกระบวนการตรวจสอบและควบคุมคุณภาพในโครงการก่อสร้างภาครัฐ ซึ่งเป็นประเด็นที่สังคมต้องร่วมกันพิจารณาอย่างรอบด้าน

ในสถานการณ์เช่นนี้ การให้เหตุผลเชิงจริยธรรมที่เราอาจพบเห็นในสังคมมักมีรูปแบบที่น่าสนใจ เช่น การอ้างว่า “เป็นเพียงการปฏิบัติตามธรรมเนียมปฏิบัติในอุตสาหกรรม” หรือ “เป็นการดำเนินการเพื่อความอยู่รอดทางธุรกิจ” หรือแม้กระทั่ง “เป็นเหตุสุดวิสัยที่ไม่มีใครคาดคิด” ซึ่งเป็นรูปแบบการให้เหตุผลที่มักพบในสถานการณ์ที่มีประเด็นทางจริยธรรมเข้ามาเกี่ยวข้อง

การพัฒนาทักษะการให้เหตุผลเชิงจริยธรรมจำเป็นต้องอาศัยทั้งการสอนแบบบรรยายและการใช้กรณีศึกษา เพื่อให้ผู้เรียนได้รับทั้งความรู้และการประยุกต์ใช้ในสถานการณ์จริง วิกฤตครั้งนี้จึงเป็นกรณีศึกษาที่มีค่ายิ่งสำหรับสังคมไทย

เราต้องยอมรับว่า ปัญหาไม่ได้อยู่ที่การขาดความรู้ว่าอะไรถูกอะไรผิด แต่อยู่ที่การตระหนักถึงผลกระทบของการตัดสินใจที่มีต่อผู้อื่น ความขัดแย้งนี้เห็นได้ชัดในสังคมของเรา-แทบทุกคนเห็นพ้องว่าความปลอดภัยสาธารณะเป็นสิ่งสำคัญ แต่การนำหลักการนี้ไปปฏิบัติจริงในทุกขั้นตอนของการทำงานกลับเป็นความท้าทายอย่างยิ่ง

การแก้ปัญหาอย่างยั่งยืนจึงไม่ใช่แค่การหาตัวผู้รับผิดชอบในกรณีใดกรณีหนึ่ง แต่ต้องปฏิรูประบบการศึกษาและสังคมให้เห็นคุณค่าของการตัดสินใจบนพื้นฐานของจริยธรรม แทนที่จะเน้นแต่ผลประโยชน์ระยะสั้น

เมื่อแผ่นดินไหวทำให้อาคารพังทลาย มันเผยให้เห็นไม่เพียงแค่ความเปราะบางของโครงสร้างทางกายภาพ แต่ยังเผยให้เห็นประเด็นท้าทายในโครงสร้างทางจริยธรรมของสังคมเราด้วย การเสริมสร้างความแข็งแกร่งให้กับโครงสร้างนี้ต้องเริ่มจากการยอมรับความจริงว่า ความปลอดภัยของผู้อื่นต้องมาก่อนผลประโยชน์ส่วนตน และการตัดสินใจทุกอย่างมีผลกระทบต่อชีวิตของผู้คนจริง ๆ

แผ่นดินไหวครั้งนี้จึงไม่ใช่แค่ภัยธรรมชาติ แต่เป็นสัญญาณเตือนให้เราเร่งกลับมาทบทวน “รากฐาน” จริยธรรมของสังคมไทย ก่อนที่ทุกสิ่งอย่างจะสายเกินไป