รังนกนางแอ่นไทย

คอลัมน์ คนเดินตรอก โดย ดร.วีรพงษ์ รามางกูร
เห็นข่าวนักเก็บรังนกชาวเกาะลิบง จังหวัดตรัง ซึ่งมีความชำนาญพิเศษในการปีนภูผาเขาสูง เพราะอาชีพเก็บรังนกนางแอ่นเป็นอาชีพที่ต้องมีพรสวรรค์พิเศษ เฉพาะชาวเลเท่านั้นที่จะทำได้ จึงได้มาช่วยทีมเยาวชนหมูป่าอะคาเดมีที่ติดอยู่ในถ้ำหลวง-ขุนน้ำนางนอน

รังนกนางแอ่นจากประเทศไทยเป็นรังนกที่มีคุณภาพดีที่สุดดีกว่าของมาเลเซียและของอินโดนีเซีย เพราะรังนกนางแอ่นของไทยสีจะสวย ไม่มีเลือดและขนปน สำหรับรังนกรอบแรกและรอบ 2 ส่วนรอบ 3 อาจจะมีบ้าง แต่ของมาเลเซียและของอินโดนีเซียสีจะขุ่นกว่า และมีเศษขนกับเลือดปน

มากกว่า

รังนกนางแอ่นนั้นเป็นหนึ่งในตัวยาอายุวัฒนะสำหรับชาวจีน เป็นโอสถสำหรับพระจักรพรรดิและพระราชวงศ์ชั้นสูงของจีน เพราะเป็นของหายากและมีราคาแพง เมื่อราชวงศ์ถูกโค่นล้มลงไป รังนกก็เป็นของหายากที่พ่อค้าคหบดีและข้าราชการชั้นสูงต้องหาเป็นของกำนัลให้กับประธานาธิบดี คณะรัฐมนตรีและครอบครัว

เมื่อพรรคคอมมิวนิสต์จีนมีชัยชนะเหนือรัฐบาล ก๊กมินตั๋ง ของประธานาธิบดีเจียง ไคเชก รังนกก็ยังคงเป็นของกำนัลให้กับคณะกรรมการกลางและกรมการเมืองพรรค รังนกไทยเกือบทั้งหมดไม่มีขายในประเทศไทยหรือประเทศใกล้เคียง เพราะทั้งหมดถูกเหมาซื้อเพื่อเป็นของกำนัลแด่ผู้ใหญ่ของพรรคบนผืนแผ่นดินใหญ่และที่ไต้หวัน

ความที่รังนกไทยมีอยู่อย่างจำกัด แต่ความต้องการมีสูงเพราะเชื่อว่าเป็นยาฟอกปอดให้สะอาด ทำให้ปอดแข็งแรง ไม่เป็นมะเร็งหรือวัณโรค แม้จะสูบบุหรี่อย่างหนักก็ไม่เป็นไร ถ้าจำได้เราจะเห็นผู้นำพรรคคอมมิวนิสต์จีนทุกคนสูบบุหรี่จัด แต่ก็ไม่มีข่าวว่าผู้นำพรรคผู้ใดเสียชีวิตจากการป่วยด้วยโรคปอด

ด้วยเหตุนี้ราคาของรังนกไทยจึงสูงขึ้นเรื่อย ๆ เมื่อ 20 ปีก่อนราคาประมาณชั่งจีนละ 50,000 บาท บัดนี้ราคาเป็นเท่าไหร่ไม่ทราบแล้วไม่ได้ติดตาม แต่คงจะราคาหลายแสนบาทต่อ 1 ชั่งจีน ซึ่งเท่ากับ 6 ขีด ส่วนรังนกที่ขายราคาถูก ๆ ส่วนใหญ่ไม่ใช่รังนกแท้ แม้แต่จะเป็นของอินโดนีเซียก็ยังไม่น่าจะใช่

ที่แขวงเชียงขวาง สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เมื่อถึงฤดูเกี่ยวข้าวช่วงประมาณปลายเดือนพฤศจิกายน ฝูงนกนางแอ่นก็จะบินจากทางขั้วโลกเหนือมากินข้าวเปลือกที่กำลังจะสุก แต่จะลงเป็นบางพื้นที่เท่านั้น ทางลาวเรียกว่า นกแอ่น ตัวขนาดนกกระจอก จะขึงตาข่ายหรือใช้แหหว่านดักจับนก แล้วนำไปหมักกับเกลือและสมุนไพรอย่างอื่นเป็นเวลาหกเดือนถึงปีหนึ่ง แล้วนำมานึ่งรับประทานกับข้าวเหนียว เป็นอาหารพิเศษของชาวพวนที่แขวงเชียงขวาง และแขวงอื่นทางภาคเหนือของลาว ไม่แน่ใจว่าจะบินต่อมาพักตามสายไฟที่กรุงเทพฯก่อนจะบินต่อไปทางใต้หรือไม่ แต่เป็นนกนางแอ่นคนละสายพันธุ์ ไม่ใช่สายพันธุ์เดียวกับนกนางแอ่นที่มาเกาะสายไฟฟ้าที่เยาวราช ไม่ใช่สายพันธุ์ที่สร้างรังโดยน้ำลาย

ธุรกิจรังนกที่อยู่ตามเกาะในทะเลเป็นธุรกิจที่มีลักษณะพิเศษ จะปล่อยให้มีการเก็บกันอย่างเสรีไม่ได้เพราะเป็นของมีราคาแพง ถ้าปล่อยให้เก็บกันได้อย่างเสรีก็คงจะมีเจ้าพ่อ มีนักเลง คงมีการฆ่าฟันกันวุ่นวายไปหมด จึงต้องอยู่ในอำนาจของรัฐบาลในการเปิดประมูลสัมปทานการเก็บรังนกตามกฎระเบียบและเงื่อนไขที่รัฐบาลกำหนด

เมื่อมีการเปิดประมูลให้สัมปทานแล้ว ผู้รับสัมปทานก็จะมีเครือข่ายบุคคลในพื้นที่ทำการดูแลนกที่เข้ามาทำรังจากน้ำลายของมัน ซึ่งจะมาเป็นคู่ ๆ จะต้องมีคนงานมานอนเฝ้าและต้องไม่พลุกพล่าน

มิฉะนั้น นกจะหนีไปทำรังที่อื่น ถ้ำที่นกมาทำรังจะเห็นรังนกห้อยเต็มไปหมด เมื่อนกคายน้ำลายทำรังเสร็จก็จะใช้บันไดพาดขึ้นเก็บ เมื่อนกกลับมาไม่เห็นรังของตัวก็จะคายน้ำลายออกมาทำรังใหม่เป็นรอบสอง รังก็จะถูกเก็บอีกจนถึงรอบที่ 3

ผู้ที่ได้สัมปทานมักจะเป็นรายเดิม เพราะธุรกิจนี้เป็นธุรกิจที่มีกิจกรรมอยู่บนเกาะแก่ง หน้าผาสูงชัน จะต้องจัดเครือข่ายเฝ้าถ้ำบนภูผาที่นกนางแอ่นจะมาหลบฝน ใช้ทำรังวางไข่จนสามารถฟักไข่เป็นตัวออกบินได้ จึงจะพากันบินกลับไปยังไซบีเรียแถบขั้วโลกเหนือ

นกนางแอ่นที่มาใช้น้ำลายทำรังตามเกาะแก่งและบนริมชายฝั่งทะเลของเรานั้น บินมาไกลและมาเองตามธรรมชาติ จะเลี้ยงหรือจะส่งให้มาที่ใดที่หนึ่งนั้นทำไม่ได้ แต่อาจจะถูกรบกวนจนย้ายไปที่อื่นไม่มาอีกก็ได้ ขณะเดียวกัน ธุรกิจการเก็บรังนกก็อยู่นอกชายฝั่งทะเล ซึ่งเป็นการยากที่อำนาจรัฐจะสามารถบังคับใช้ได้อย่างทั่วถึงและตลอดเวลา ถ้าหาก

จะปล่อยให้มีการเก็บรังนกอย่างเสรี กลไกตลาดไม่สามารถทำงานได้เหมือนสินค้าอื่น ๆ ขณะเดียวกัน หากผู้เก็บรังนกไม่มีความรู้ความชำนาญอาจจะไปทำลายสภาพธรรมชาติหรือรบกวนจนนกไม่มาทำรัง แต่หนีไปยังหมู่เกาะประเทศอื่นก็ได้ วิธีที่ดีที่สุดก็คือ เปิดให้สัมปทานการผูกขาดการเก็บรังนกตามเกาะแก่งต่าง ๆ ซึ่งเป็นที่ดินของวนอุทยานทางทะเล ผู้ได้รับสัมปทานการผูกขาดต้องปฏิบัติตามกฎหมายและกฎเกณฑ์ที่รัฐบาลกำหนด

เนื่องจากผู้ได้รับสัมปทานเพื่อผูกขาดการเก็บรังนก จะต้องสร้างเครือข่ายและบางครั้งต้องติดอาวุธและดำเนินการโดยผู้ที่มีบารมีเป็นที่เคารพยำเกรง ในการประมูลแต่ละครั้งจึงมักจะไม่มีใครเข้ามาแข่งขันกับรายเดิม ผลประโยชน์ที่รัฐจะได้รับจึงต้องมีการเจรจาต่อรองกันอีก ผลประโยชน์ที่รัฐพึงจะได้จึงสูงขึ้นทุกปีตามภาวะเงินเฟ้อและความต้องการ ซึ่งทั้งหมดอยู่ที่ประเทศจีนที่เป็นผู้ซื้อหลัก เพื่อนำไปเป็นของกำนัลผู้ใหญ่ เพื่อให้มีสุขภาพแข็งแรงอายุยืนยาว ขณะเดียวกัน

ค่าใช้จ่ายของผู้รับสัมปทานเก็บรังนกนอกจากค่าสัมปทาน เช่น ค่าจ้างแรงงาน ค่าพนักงานความปลอดภัย ค่าพนักงานเก็บรังนก เมื่อนกมาใช้น้ำลายทำรังแล้ว เมื่อประมาณ 20 ปีมาแล้วที่ได้ไปพบคุณเจริญ สุวรรณมงคล เจ้าของโรงเรียนที่ปัตตานี เป็นคนที่แปลก ไม่ว่าจะสร้างบ้านหรือสร้างอาคารห้องชุด

ยังไม่ทันเสร็จดี เมื่อถึงฤดูนกนางแอ่นก็จะมาทำรังเพื่อวางไข่ ก็เลยต้องสละบ้านเรือน โรงแรมและโรงเรียนให้นกมาทำรัง แล้วเก็บรังนกขาย ได้รายได้ดีกว่าธุรกิจที่ตั้งใจจะทำ ขณะเดียวกัน นกนางแอ่นก็เริ่มขึ้นมาทำรังบนอาคารที่มืดทึบ รังนกจึงมี 2 ประเภท ประเภทที่อยู่ในถ้ำในทะเลกับประเภทที่อยู่ในอาคารที่มีผู้สร้างให้เป็นบ้านนก

การออกแบบเครือข่ายการบริหารจัดการเพื่อรักษาสิ่งแวดล้อมก็ดี การแบ่งปันผลประโยชน์ให้รัฐโดยรัฐไม่ต้องเข้าไปเกี่ยวข้องเกินไป เพราะไม่มีทางรู้ว่าแต่ละปีผู้รับสัมปทานจะเก็บรังนกได้จำนวนมากน้อยเพียงใด ทุกอย่างจึงขึ้นอยู่กับศิลปะ ให้เกิดความพอดีทั้งฝ่ายเอกชนผู้รับสัมปทานกับรัฐบาลผู้เป็นเจ้าของทรัพยากร ส่วนรังที่นกมาทำในอาคารของเอกชน เช่น ที่ห้องใต้ดิน โรงแรมอาร์เอสของ คุณเจริญ สุวรรณมงคล ที่ปัตตานี ก็เป็นของโรงแรมไป และกลายเป็นแหล่งที่นักท่องเที่ยวสนใจจะมาดู กลายเป็นที่รู้จักไปทั่วโลก

พัฒนาการของธุรกิจรังนกก็เปลี่ยนแปลงไปมากกว่าเดิม เพราะความต้องการของตลาดรับซื้อรังนกและราคาที่สูงอย่างต่อเนื่อง ทำให้มีการลงทุนปรับปรุงอาคารเดิมหรือก่อสร้างอาคารใหม่มีความสูงประมาณ 3 ชั้นขึ้นไป เป็นอาคารทึบไม่มีช่องหน้าต่างรับแสง แต่จะเปิดช่องด้านบนของหลังคาเสมือนเป็นปากถ้ำ ปรับอุณหภูมิความเย็น ความชื้น และความมืดภายในของอาคารในชั้นต่าง ๆ ให้เสมือนเป็นถ้ำ ใช้ระบบอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ควบคุมสภาพแวดล้อมต่าง ๆ ให้คงที่เหมือนเป็นถ้ำจริง ๆ

เปิดเสียงนกจากเครื่องขยายเสียงที่ติดตั้งไว้เพื่อจูงใจให้นกเลือกเข้าอยู่อาศัย พักผ่อนจากการออกหาอาหารในตอนเช้าและกลับเข้าอาคารเพื่อสร้างรังและวางไข่ อาคารตลาดร้านค้าในชุมชนริมทะเลของผู้ที่ทำบ้านนก ตั้งแต่อำเภอบางสะพาน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ลงไปทางใต้ในทุกจังหวัดที่มีสภาพปิดทึบรอบด้าน ภายในจึงเป็นที่อยู่อาศัยของนก ส่วนด้านล่างก็เปิดเป็นร้านค้าปกติ

ในจดหมายเหตุโกศาปานไปฝรั่งเศส เขียนโดย มองซิเออร์ เดอ วีเซ แปลเป็นภาษาไทยโดย เจษฎาจารย์ ฟ. ฮีแลร์ ออกพระวิสูตรสุนทร ที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงแต่งตั้งให้เป็นราชทูต อัญเชิญพระราชสาส์นไปกับเรือรบของฝรั่งเศสที่ มองซิเออร์ ซีมง เดอ ลา ลูแบร์ อัครราชทูตที่อัญเชิญพระราชสาส์นของพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 หรือพระเจ้าหลุยส์กาตร้อส ขอให้ดูแลปกป้องคณะบาทหลวงเยซูอิดาที่เข้ามาเผยแพร่ศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอลิกในแผ่นดินกรุงศรีอยุธยา เมื่อคราวท่านราชทูตปรารภถึงสมเด็จพระอนุชาธิราช ซึ่งขณะนั้นกำลังประชวรอยู่ ท่านราชทูตได้กล่าวกับขุนนางที่มาดูแลว่า “เมื่อเราจะจากเมืองไทยมานั้น เราได้เลือกสรรเอาหยูกยาของเมืองไทยมาบ้างเล็กน้อย…คือเราได้เอารังนกนางแอ่นซึ่งเป็นของชูกำลังอย่างวิเศษ และซึ่งเป็นของหายากในเมืองฝรั่งเศส” แสดงว่าคนไทยรู้จักใช้รังนกนางแอ่นเป็นยาวิเศษบำรุงร่างกายมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นอย่างน้อยแล้ว และยังเป็น 1 ในรายการของเครื่องบรรณาการที่ส่งไป “จิ้มก้อง” สมเด็จพระจักรพรรดิที่กรุงปักกิ่ง

เคยได้รับรังนกเป็นของกำนัลในวันตรุษจีน หลังจากพ้นตำแหน่งรัฐมนตรีคลังมาแล้ว พร้อมกับได้ตำราวิธีตุ๋นโสมกับรังนกมาด้วย รังนกที่จะใช้ตุ๋นต้องนำมาแช่น้ำเพื่อทำความสะอาด เอาสิ่งที่ติดมา เช่น ขนอ่อน เศษวัตถุอื่น ซึ่งไม่ค่อยมีแต่อาจจะหลงเหลือมาบ้างก็ได้ แล้วนำไปตุ๋นกับโสมและน้ำตาลกรวดด้วยไฟอ่อน ๆ เป็นเวลานานหลายชั่วโมง นำมาใช้เป็นยาบำรุงหลังจากป่วยไข้ อย่างที่ออกพระวิสูตรสุนทรหรือท่านโกษาปาน ราชทูตของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ได้กล่าวไว้ที่ราชสำนักพระเจ้ากรุงฝรั่งเศส หลุยส์กาตร้อส


ทุกวันนี้ก็ยังเข้าใจว่า ผู้ใหญ่ในพรรคคอมมิวนิสต์จีนก็ดี เศรษฐีที่เกาะฮ่องกงก็ดี หรือผู้ใหญ่ที่ไต้หวันก็ยังคงนิยมใช้รังนกของไทยเป็นยาอายุวัฒนะบำรุงร่างกาย เราจึงเห็นผู้นำของจีนมีอายุยืนยาว แม้จะมีอายุมากแล้วแต่ก็ยังแข็งแรง แม้ผู้นำรุ่นเก่าจะสูบบุหรี่จัดแต่ก็ไม่มีใครป่วยด้วยโรคปอด เข้าใจว่าท่านเหล่านั้นได้รังนกไทยเป็นโอสถวิเศษ ฟอกปอดให้สะอาดไว้ขอเป็นนักการตลาดให้รังนกไทยสักคน