คณะรัฐมนตรีรักษาการ อะไรทำได้-ไม่ได้ อยู่ถึงเมื่อไร

แม้ว่า คณะรัฐมนตรีในรัฐบาลเศรษฐา จะพ้นตำแหน่ง แต่ก็ยังต้องอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปจนกว่า คณะรัฐมนตรีใหม่จะเข้าเฝ้าฯ ถวายสัตย์ปฏิญาณ

ภายหลังศาลรัฐธรรมนูญอ่านคำวินิจฉัย มีมติข้างมาก 5 ต่อ 4 ทำให้นายเศรษฐา ทวีสิน สิ้นสุดลงตามมาตรา 170 ของรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2560 จากกรณีแต่งตั้ง พิชิต ชื่นบาน เป็นรัฐมนตรีสำนักนายกรัฐมนตรี

เมื่อความเป็นนายกฯ สิ้นสุดลง รัฐมนตรีต้องพ้นตำแหน่งทั้งคณะตามรัฐธรรมนูญมาตรา 167 วรรคหนึ่ง (1) โดยให้นำมาตรา 168 วรรคหนึ่ง (1) มาใช้บังคับการกับการปฏิบัติหน้าที่ของรัฐมนตรีที่พ้นตำแหน่งต่อไป แต่คณะรัฐมนตรีจะยังปฏิบัติหน้าที่ต่อไปในฐานะ “คณะรัฐมนตรีรักษาการ”

คณะรัฐมนตรีรักษาการอยู่ได้ถึงเมื่อไร

รัฐธรรมนูญมาตรา 168 พบว่า ให้คณะรัฐมนตรีที่พ้นจากตำแหน่งอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปภายใต้เงื่อนไขดังนี้

1.ในกรณีพ้นจากตำแหน่งตามมาตรา 167 (1) (2) หรือ (3) ให้อยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปจนกว่าคณะรัฐมนตรีที่ตั้งขึ้นใหม่จะเข้ารับหน้าที่ เว้นแต่ในกรณีที่นายกรัฐมนตรีพ้นจากตำแหน่งตามมาตรา 167 (1) เพราะเหตุขาดคุณสมบัติหรือมีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา 98 หรือมาตรา 160 (4) หรือ (5) นายกรัฐมนตรีจะอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปมิได้

2.ในกรณีพ้นจากตำแหน่งตามมาตรา 167 (4) คณะรัฐมนตรีที่พ้นจากตำแหน่งจะอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปมิได้

ในกรณีที่คณะรัฐมนตรีอยู่ปฏิบัติหน้าที่ต่อไปมิได้ตาม (2) หรือคณะรัฐมนตรีที่อยู่ปฏิบัตหน้าที่ต่อไปลาออกทั้งคณะ และเป็นกรณีที่ไม่อาจดำเนินตามมาตรา 158 และมาตรา 159 ได้ไม่ว่าด้วยเหตุใดหรือยังดำเนินการตามมาตรา 158 และมาตรา 159 ไม่แล้วเสร็จ ให้ปลัดกระทรวงคัดเลือกกันเองให้คนหนึ่งปฏิบัติหน้าที่แทนนายกรัฐมนตรี

อำนาจ และข้อจำกัดของคณะรัฐมนตรีรักษาการ

รัฐธรรมนูญมาตรา 169 กำหนดข้อจำกัดของ คณะรัฐมนตรีรักษาการไว้ดังนี้

1.ไม่กระทำการอันมีผลเป็นการอนุมัติงานหรือโครงการ หรือมีผลเป็นการสร้างความผูกพันต่อคณะรัฐมนตรีชุดต่อไป เว้นแต่ที่กำหนดไว้แล้วในงบประมาณรายจ่ายประจำปี

2.ไม่แต่งตั้งหรือโยกย้ายข้าราชการซึ่งมีตำแหน่งหรือเงินเดือนประจำหรือพนักงานของหน่วยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ หรือกิจการที่รัฐถือหุ้นใหญ่ หรือให้บุคคลดังกล่าวพ้นจากการปฏิบัติหน้าที่ หรือพ้นจากตำแหน่ง หรือให้ผู้อื่นมาปฏิบัติหน้าที่แทน เว้นแต่จะได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการเลือกตั้งก่อน

3.ไม่กระทำการอันมีผลเป็นการอนุมัติให้ใช้จ่ายงบประมาณสำรองจ่ายเพื่อกรณีฉุกเฉิน หรือจำเป็น เว้นแต่จะได้รับความเห็นชอบจากคณะกรรมการการเลือกตั้งก่อน

4.ไม่ใช้ทรัพยากรของรัฐหรือบุคลากรของรัฐเพื่อกระทำการอันใดอันอาจมีผลต่อการเลือกตั้ง และไม่กระทำการอันเป็นการฝ่าฝืนข้อห้ามตามระเบียบที่คณะกรรมการการเลือกตั้งกำหนด

วิษณุ แจงอำนาจ คณะรัฐมนตรีรักษาการ

นายวิษณุ เครืองาม อดีตที่ปรึกษาของนายกรัฐมนตรี ชี้แจงภายหลังการประชุมคณะรัฐมนตรี (ครม.) รักษาการว่า ที่ประชุม ครม. มีมติมอบให้ นายภูมิธรรม เวชยชัย รองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ ปฎิบัติหน้าที่นายกรัฐมนตรีแทนนายเศรษฐา ทวีสิน ซึ่งกรณีนี้ เป็นกรณีที่ไม่มีนายกรัฐมนตรี หรือรัฐมนตรีขาดคุณสมบัติ จึงจำเป็นต้องมีการประชุม ครม. เพื่อมีมติ

นายวิษณุกล่าวว่า นอกจากนี้ ที่ประชุม ครม. มีการหารือถึงตำแหน่งหน้าที่ต่าง ๆ ที่เกี่ยวพันกับ ครม. ซึ่งแบ่งเป็นสองระดับ คือ

1.นายกรัฐมนตรี ซึ่งตำแหน่งใดก็ตามที่นายเศรษฐาแต่งตั้งไว้ ทั้งข้าราชการการเมือง อาทิ เลขาธิการนายกฯ รองเลขาธิการนายกฯ โฆษกประจำสำนักนายกฯ ที่ปรึกษานายกฯ ที่ประจำสำนักเลขาธิการนายกฯ รวมถึงตำแหน่งการเมืองทั้งหลาย ที่เป็นตำแหน่งทางกฎหมาย ที่นายเศรษฐาตั้งไว้ เป็นอันพ้นจากตำแหน่งไปทั้งหมด ซึ่งจะมีการจ่ายเงินเดือนถึงวันที่ 13 สิงหาคม

2.ระดับรัฐมนตรี ซึ่งในส่วนตำแหน่งเลขาธิการ หรือที่ปรึกษา ที่รัฐมนตรีแต่ละกระทรวงเป็นผู้แต่งตั้งเอง จะยังคงอยู่

นายวิษณุกล่าวอีกว่า ผู้ช่วยรัฐมนตรี ผู้แทนการค้าทั้งหมด ต้องพ้นจากตําแหน่ง เพราะถือว่านายกฯ เป็นคนตั้ง แต่ที่มีปัญหาอยู่ คือคณะกรรมการที่นายเศรษฐาแต่งตั้งไว้ ซึ่งการแต่งตั้งตามกฏหมายระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน ที่ระบุว่า ให้นายกฯ สามารถแต่งตั้งผู้ทรงคุณวุฒิ เป็นกรรมการต่าง ๆ เช่น กรรมการที่ปรึกษา คณะกรรมการประสานงานพรรคร่วมรัฐบาล (วิปรัฐบาล) ต้องพ้นจากตำแหน่งไปด้วย

แต่ ครม.ได้มีมติว่า เนื่องจากต้องมีวิปฯ จึงมีมติให้แต่งตั้งใหม่ เพื่อให้เกิดความต่อเนื่อง ซึ่งไม่ใช่การต่ออายุให้คนเก่า แต่เป็นการแต่งตั้งคนใหม่แทนคนเก่า

นายวิษณุกล่าวต่อว่า มีเรื่องที่สำคัญคือการทำงานของ ครม.ในระหว่างนี้ โดย ครม.มีมติว่า เนื่องจากการปฏิบัติหน้าที่หรือรักษาการขณะนี้ แตกต่างจากสมัยที่มีการยุบสภา ซึ่งกรณีดังกล่าว จะไม่สามารถแต่งตั้งข้าราชการได้ ต้องขอความเห็นชอบจากคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) และจะใช้งบประมาณผูกพันไม่ได้ รวมถึงไม่สามารถกำหนดนโยบาย แต่ในกรณีนี้ ไม่มีข้อห้าม สามารถทำได้ทุกเรื่อง

หากต้องการจะทำ แต่แน่นอนว่า เรื่องใหญ่ ๆ ต้องรอมติ ครม. หรือนโยบายของรัฐบาลใหม่ ที่จะแถลงต่อรัฐสภา อาทิ โครงการดิจิทัลวอลเลต แต่ในเรื่องนโยบายจัดการปลาหมอคางดำ ถือเป็นนโยบายของรัฐบาลที่ทำต่อเนื่องได้ เพราะมีการอนุมัติงบประมาณไว้แล้ว รวมถึงการอนุมัติเงินสงเคราะห์เด็กตามนโยบายเดิม

นายวิษณุกล่าวว่า ครม.ที่สิ้นสุดลง ยังไม่ต้องยื่นทรัพย์สินต่อคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) จะยื่นก็ต่อเมื่อ ครม.ชุดใหม่ เข้าเฝ้าถวายสัตย์ปฏิญาณ แต่หากมีผู้ที่ได้กลับมาเป็นรัฐมนตรีใหม่ภายใน 30 วัน ก็ไม่ต้องยื่นบัญชีทรัพย์สิน แต่ถ้าจะยื่นด้วยความสมัครใจ ก็ทําได้

นายวิษณุกล่าวว่า สําหรับข้าราชการการเมืองในส่วนของรองนายกฯ ซึ่งต้องพ้นตําแหน่งเพราะนายเศรษฐาแต่งตั้ง แต่เนื่องจากรองนายกฯ ยังต้องปฏิบัติหน้าที่ จึงจำเป็นที่จะต้องมีทีมงานคอยช่วยเหลือ ครม.จึงมีมติ ให้แต่งตั้งใหม่ ในตำแหน่งเลขาธิการและรองเลขาธิการเท่านั้น ในการช่วยงาน

นายวิษณุกล่าวว่า สำหรับตำแหน่งของ ครม. จะไม่ใช้คำว่ารักษาการ แต่ในส่วนของนายภูมิธรรม จะใช้ตำแหน่งว่า รองนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ ปฏิบัติหน้าที่แทนนายกรัฐมนตรี

นายวิษณุกล่าวอีกว่า ในส่วนการประชุม ครม.นอกสถานที่ ที่ จ.พระนครศรีอยุธยา ครม.ได้มีมติเลื่อนออกไปก่อน

เมื่อถามว่า ช่วงนี้จะมีการแต่งตั้งข้าราชการ แทนตําแหน่งที่จะเกษียณอายุราชการหรือไม่ นายวิษณุกล่าวว่า แต่งตั้งได้ตามปกติ กระทรวงต่าง ๆ ที่มีการเสนอ ครม.ให้แต่งตั้งมาแล้ว ก็จะนำเสนอขึ้นทูลเกล้าฯ ต่อไป ส่วนคนที่จะมาใหม่ ก็สามารถแต่งตั้งได้ เพราะใกล้กับปีงบประมาณ ไม่เช่นนั้นจะต่อกันไม่ติด ส่วนกฎหมายอะไรที่นำขึ้นทูลเกล้าฯ ไปแล้ว ก็สามารถเดินต่อได้ตามปกติ

เมื่อถามว่า กรณีโครงการดิจิทัลวอลเลต ถือว่าเป็นเรื่องเร่งด่วนหรือไม่ หรือต้องชะลอไว้ก่อน นายวิษณุกล่าวว่า เนื่องจากโครงการนี้มีรายละเอียดอีกเยอะ ที่ยังทําไม่สําเร็จ เพราะฉะนั้น ต้องรอรัฐบาลหน้า หากโครงการนี้ทำไว้สมบูรณ์แล้ว ก็สามารถเดินหน้าต่อไปได้ แต่กรณีนี้ ยังไม่สมบูรณ์

เมื่อถามว่า คณะกรรมการต่าง ๆ ที่นายเศรษฐาตั้ง จะสามารถประชุมได้หรือไม่ นายวิษณุกล่าวว่า ครม.มีมติว่าได้

ทั้งนี้ นายวิษณุได้ระบุว่า วันนี้ได้เข้ามาชี้แจงในฐานะผู้ชี้แจงที่ได้รับมอบหมายจาก เลขาธิการคณะรัฐมนตรี ที่ให้ตนเข้ามาช่วยชี้แจง ส่วนจะกลับมารับตำแหน่งที่ปรึกษาของนายกรัฐมนตรี ในรัฐบาลใหม่อีกครั้งหรือไม่ นายวิษณุพูดติดตลกว่า “ต้องไปดูหมอก่อน”

​