- ฮันนาห์ เจลบาร์ต, มัมดู อาคบีค และซิอาด อัล-คาทาน
- บีบีซี
บีบีซีสืบสวนพบว่า ติ๊กตอก (TikTok) บริษัทโซเชียลมีเดียยักษ์ใหญ่ ได้กำไรถึง 70% จากเงินที่คนบริจาคผ่านแอปพลิเคชันให้ครอบครัวหลายร้อยครอบครัวในค่ายผู้อพยพในซีเรีย
ทุก ๆ วัน โมนา อาลี อัล-คาริม และลูกสาว 6 คน ไลฟ์บนติ๊กตอกเพื่อขอให้คนช่วยบริจาคเงินในโลกเสมือนจริง
- เปิดคำทำนาย “นางมโหธรเทวี” นางสงกรานต์ ปี 2567 ฝนตกในโลกมนุษย์ 30 ห่า
- น้ำมันทำอาหารใช้แล้วอย่าทิ้ง บางจากรับซื้อ กก.20 บาท เช็ก 162 จุดรับซื้อ
- เช็กเลย! แบงก์แจ้งเปิด-ปิดสาขาช่วงสงกรานต์ 12-16 เม.ย.นี้ ทำธุรกรรมได้ที่ไหนบ้าง
ครอบครัวนี้นั่งบนพื้นในเต๊นท์นานหลายชั่วโมงติดต่อกัน คอยกล่าววลีภาษาอังกฤษไม่กี่วลีที่พวกเขารู้จักซ้ำแล้วซ้ำเล่า : “Please like, please share, please gift.” หรือ “ได้โปรดกดไลก์ ได้โปรดแชร์ ได้โปรดให้ของขวัญพวกเราด้วย”
สามีของโมนาเสียชีวิตจากการโจมตีทางอากาศ เธอใช้ติ๊กตอกเพื่อเรี่ยไรเงินบริจาคสำหรับค่าผ่าตัดของลูกสาวเธอ ชารีฟา ซึ่งตาบอด
“Gift” หรือ “ของขวัญ” ที่ว่าเป็นของขวัญเสมือนจริงบนแอปพลิเคชัน แต่มีค่าเป็นเงินจริง และสามารถถอนเป็นเงินสดออกจากแอปพลิเคชันได้
ผู้ชมการไลฟ์สามารถเลือกซื้อของขวัญดิจิทัล อาทิ ดอกกุหลาบ ซึ่งราคาไม่กี่เซ็นต์ หรือไม่ก็สิงโต หรือจักรวาล ซึ่งมีราคาอยู่ที่ราว 500 ดอลลาร์สหรัฐ หรือกว่า 19,000 บาท
ครอบครัวโมนาเป็นหนึ่งในคนหลายร้อยครอบครัวที่ขอเงินบริจาคผ่านแพลตฟอร์มนี้ ก่อนหน้านี้ในปีนี้ มีวิดีโอลักษณะเดียวกันปรากฏบนฟีดของผู้ใช้ติ๊กตอกทั่วโลก บางคนคิดว่าเป็นการหลอกลวงต้มตุ๋น แต่บางคนก็ให้การสนับสนุน
คีธ เมสัน อินฟลูเอ็นเซอร์บนติ๊กตอกจากสหราชอาณาจักร ให้ของขวัญดิจิทัลมูลค่า 300 ปอนด์ หรือราว 12,500 บาท กับครอบครัวหนึ่ง
“เด็ก ๆ ดูมีความสุขมาก และแม้ขาทั้งสองข้างและแขนอีกข้างหนึ่งของผู้ชายจะขาดด้วนเพราะแรงระเบิด เขาเป็นคนที่มองโลกในแง่ดีที่สุดคนหนึ่งที่คุณจะได้พบเจอหรือได้พูดคุยด้วย”
หลังกล้อง
อย่างไรก็ดี มีอะไรบางอย่างที่ดูชอบกล ทำไมอยู่ ๆ คนที่สูญเสียบ้านไปเพราะสงครามกลางเมืองกลับมีมือถือ อินเทอร์เน็ต และก็บัญชีติ๊กตอกให้ไลฟ์ได้ทุกวัน
นักข่าวชาวซีเรีย โมฮัมเหม็ด อับดุลลาห์ บอกเราว่า เขาจำค่ายอพยพหนึ่งที่ปรากฏบนวิดีโอได้ มันตั้งอยู่ที่เมืองอิดลิบ ซึ่งอยู่ทางตะวันตกเฉียงเหนือของซีเรีย
เราขอให้เขาเดินทางไปที่นั่น เมื่อเขาเดินทางไปถึงก็พบหลายครอบครัวที่ขอเงินบริจาคเหมือนกับครอบครัวโมนา
เขาได้พบกับฮามิด “คนกลาง” ผู้ประสานงานที่ทำงานกับคน 12 ครอบครัวในค่ายอพยพ เขาเป็นคนจัดหามือถือ ติดตั้งสัญญาณอินเทอร์เน็ต จัดการบัญชีติ๊กตอก และเป็นคนไปถอนเงินออกจากแอปพลิเคชันให้ครอบครัวเพื่อแลกกับค่านายหน้า
แต่ฮามิดบอกว่า เงินส่วนใหญ่จากค่าของขวัญถูกติ๊กตอกหักไปแล้วก่อนจะมาถึงบัญชีเขา
“สิงโตเป็นของขวัญชิ้นใหญ่ที่สุด มีมูลค่า 500 ดอลลาร์สหรัฐ แต่กว่าจะถึงเมืองอัล-ดานา ก็เงินเหลือแค่ 155 ดอลลาร์สหรัฐ”
ทีมข่าวของบีบีซีตามบัญชีติ๊กตอกกว่า 300 บัญชี จากค่ายอพยพซีเรีย เราพบว่าหลายครอบครัวได้ของขวัญมูลค่ากว่า 1,000 ดอลลาร์สหรัฐ ต่อชั่วโมง แต่ครอบครัวในค่ายบอกว่าพวกเขาได้เงินเพียงน้อยนิดเท่านั้นจากที่มีผู้บริจาคเข้ามา
โดคาน ฮัมดาน อัล-คุดเดอร์ อยากจะเรี่ยไรเงินสำหรับการผ่าตัดหัวใจของลูกสาว หลังจากขอของขวัญมา 8 วัน เขาได้เงินแค่ 14 ดอลลาร์สหรัฐ
“หลังจากนั้นผมเลยหยุดทำ” เขาเล่า “พวกเขาไม่ยอมให้ผมเลิกทำ พวกเขาบอกว่าผมหาข้ออ้างแก้ตัวและโกหกพวกเขา”
แล้วจริง ๆ แล้ว เงินที่ได้มาไปอยู่ที่ไหน
ติ๊กตอกหักไป
เมื่อเดือน มิ.ย. เราสอบถามไปยังติ๊กตอกว่าได้เงินเท่าไรจากของขวัญที่คนมอบให้บนแอปพลิเคชัน แต่ไม่ได้รับคำตอบ เราจึงทดสอบเอง
เราเริ่มไลฟ์บนติ๊กตอกด้วยบัญชีที่ตั้งขึ้นในซีเรีย และก็ส่งของขวัญมูลค่า 106 ดอลลาร์สหรัฐ จากอีกบัญชีหนึ่งที่ตั้งขึ้นที่กรุงลอนดอน
หลังจากไลฟ์เสร็จ เงินที่ได้ในบัญชีทดสอบในซีเรียเหลืออยู่เพียง 33 ดอลลาร์สหรัฐ นั่นหมายความว่าติ๊กตอกหักเงินจากของขวัญไปถึง 69%
หลังจากนั้น เราไปเบิกเงิน 33 ดอลลาร์สหรัฐจากร้านแลกเงินในพื้นที่ซึ่งหักเงินออกไปอีก 10% และต่อมา “คนกลาง” อย่างฮามิด จะหักจากเงินที่เหลือไปอีก 35%
นั่นหมายความว่าเราจะได้เงินแค่ 19 ดอลลาร์สหรัฐ จากเงินบริจาคที่ได้รับในตอนแรก 106 ดอลลาร์สหรัฐ หลายครอบครัวบอกเราว่าพวกเขาได้เงินน้อยกว่านี้อีก
มาร์วา ฟาตาฟตา จากองค์กรสิทธิด้านดิจิทัล Access Now บอกว่าการไลฟ์นานหลายชั่วโมงติดต่อกันในแต่ละครั้ง ขัดกับนโยบายของติ๊กตอกเองที่บอกว่าจะ “ป้องกันอันตรายและการเอารัดเอาเปรียบ” เด็กบนแฟลตฟอร์มของตัวเอง
เราต้องการทดสอบว่าติ๊กตอกดำเนินมาตรการเพื่อปกป้องเด็กตามนโยบายที่กำหนดไว้แค่ไหน เรากดปุ่มรายงานบนแอปพลิเคชันแจ้งว่ามีบัญชีมากกว่า 30 บัญชีที่ให้เด็กมาขอทาน ในตอนนั้น ติ๊กตอกตอบมาว่า “ไม่มีการละเมิด” เกิดขึ้นบนบัญชีเหล่านี้
หลังจากบีบีซีติดต่อติ๊กตอกไปโดยตรง ติ๊กตอกก็ได้ดำเนินการระงับบัญชีเหล่านี้ทั้งหมด บริษัทปฏิเสธไม่ให้สัมภาษณ์แต่ตอบผ่านแถลงการณ์ว่า :
“เรารู้สึกกังวลเป็นอย่างยิ่งเกี่ยวกับข้อมูลและข้อกล่าวหาที่บีบีซีแจ้งให้ทราบ และได้ดำเนินการอย่างรวดเร็วและเด็ดขาดแล้ว เราไม่อนุญาตให้มีเนื้อหาลักษณะนี้บนแพลตฟอร์มของเรา และเราจะเข้มงวดมากขึ้นในการดำเนินนโยบายทั่วโลกของเราเกี่ยวกับการเอารัดเอาเปรียบผ่านการขอทาน”
ติ๊กตอก เป็นแอปพลิเคชันโซเชียลมีเดียที่เติบโตเร็วที่สุดในโลก โดยมีคนดาวน์โหลดทั่วโลก 3.9 พันล้านครั้ง และทำเงินได้มากกว่า 6.3 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ จากการซื้อบริการบนแอปพลิเคชัน
ให้การสนับสนุนครอบครัว
เราติดต่อไปยังองค์กรการกุศลหลายที่ในซีเรียเพื่อให้แน่ใจว่าครอบครัวที่เราไปคุยด้วยจะได้รับการช่วยเหลือแทนการหาเงินผ่านติ๊กตอก องค์กรการกุศลในพื้นที่ที่ชื่อ ทาคาฟูล อัลชาม บอกว่า พวกเขาจะให้เสบียงขั้นพื้นฐานแก่ครอบครัวเหล่านี้เป็นเวลา 3 เดือน
อย่างไรก็ดี ยังมีอีกหลายร้อยครอบครัวที่ไลฟ์ผ่านติ๊กตอกอยู่ทุกวัน แต่ติ๊กตอกก็ยังได้เงินบริจาคส่วนใหญ่อยู่ดี
……
ข่าว บีบีซี ไทย ที่เผยแพร่ในเว็บไซต์ ประชาชาติธุรกิจ เป็นความร่วมมือของสององค์กรข่าว
