ดวงตาที่ดูเศร้า แต่ไม่อาจคาดเดาความรู้สึกที่แท้จริง เท้าหลังเหี่ยวย่น ถูกโซ่ตรวนพันธนาการ ร่างขนาดมหึมาของช้างที่ครั้งหนึ่งเคยกำยำ มาวันนี้ ซูบผอม เต็มไปด้วยริ้วรอย นี่คือสภาพของ “พลายศักดิ์สุรินทร์” (Muthu Raja) ทูตสันถวไมตรีของไทย ที่ส่งไปให้รัฐบาลศรีลังกาเมื่อ 22 ปีก่อน
ย้อนไปเมื่อปี พ.ศ. 2544 รัฐบาลไทยได้มอบช้าง 3 เชือก รวมถึง พลายศักดิ์สุรินทร์ ให้รัฐบาลศรีลังกา เพื่อใช้ในการเชิญพระบรมสารีริกธาตุของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในงานแห่พระธาตุประจำปีของศรีลังกา
- แคดเมียมมีดีอะไร ทำไมแค่กากยังมีคนอยากได้?
- เปิดคำทำนาย “นางมโหธรเทวี” นางสงกรานต์ ปี 2567 ฝนตกในโลกมนุษย์ 30 ห่า
- น้ำมันทำอาหารใช้แล้วอย่าทิ้ง บางจากรับซื้อ กก.20 บาท เช็ก 162 จุดรับซื้อ
ผ่านมากว่า 2 ทศวรรษ ข้อเท็จจริงถูกเปิดเผยโดยองค์การรณรงค์เพื่อสิทธิสัตว์ในศรีลังกาว่า พลายศักดิ์สุรินทร์ ไม่ได้รับการดูแล อีกทั้งยังถูกใช้แรงงานอย่างหนัก ทั้งที่เป็นทูตสันถวไมตรีของไทย และมีจุดประสงค์เพื่อแห่พระบรมสารีริกธาตุเป็นหลัก
บีบีซีไทยได้สอบถามข้อเท็จจริงถึงการใช้แรงงานหนัก และอาการบาดเจ็บของพลายศักดิ์สุรินทร์ ต่อนายวราวุธ ศิลปอาชา รมว.ทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม ในระหว่างการแถลงข่าวถึงการนำช้างเชือกนี้กลับไทย เขาตอบเพียงว่า “สิ่งที่เกิดขึ้นมาก่อนหน้านั้น เราไม่สามารถก้าวล่วงได้”
ทั้งนี้ นายวราวุธยืนกรานว่า รัฐบาลศรีลังกา และทางวัดคันเดวิหาร (Kande Vihara) ที่ดูแลพลายศักดิ์สุรินทร์ ให้ความร่วมมือเป็นอย่างดี
สำหรับ พลายศักดิ์สุรินทร์ เป็น “ช้างเลี้ยง” ไม่ใช่ช้างป่า เดินทางไปศรีลังกา ตั้งแต่เป็นลูกช้างอายุไม่ถึง 10 ปี ปัจจุบัน อายุราว 30 ปี ถือเป็นช้างวัยเจริญพันธุ์ มีงายาวสวย ซึ่งเป็นคชลักษณ์โดดเด่นที่รัฐบาลศรีลังกาในสมัยนั้น ต้องการ เพื่อนำมาฝึกอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุ
อย่างไรก็ดี กรรมสิทธิ์ในตัวช้างนั้น นายวราวุธ และกรมเอเชียตะวันออกกลางและแอฟริกาของกระทรวงการต่างประเทศ ยังไม่สามารถให้คำตอบได้ เพราะเมื่อเดินทางไปถึงในปี 2544 รัฐบาลศรีลังกาได้มอบให้วัดคันเดวิหารเป็นผู้ดูแล และเปลี่ยนชื่อเป็น “มธุราชา”
นางรุ่งนภา พัฒนวิบูลย์ รองอธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช เปิดเผยว่า จนถึงปัจจุบัน รัฐบาลไทยได้ส่งช้างเป็นทูตสัมภวไมตรีให้ต่างประเทศ รวม 10 เชือก ในจำนวนนี้มี ฮานาโกะ ที่ล้มในญี่ปุ่น เมื่อปี 2559 ด้วย
ด้าน รมว.ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ยืนกรานว่า นับแต่ตนขึ้นเป็นรัฐมนตรี รัฐบาลไทย “ยกเลิกนโยบายส่งช้างไปต่างประเทศโดยสมบูรณ์แล้ว” ส่วนค่าใช้จ่ายการนำพลายศักดิ์สุรินทร์กลับไทย ประเมินจนถึงตอนนี้อยู่ที่กว่า 19 ล้านบาท
ย้อนไทมไลน์ช้างไทยในศรีลังกาอาการย่ำแย่
องค์กรที่ออกมาแสดงความเป็นห่วงในเรื่องนี้ในตอนต้น คือ องค์การรณรงค์เพื่อสิทธิสัตว์และสิ่งแวดล้อม หรือ แรร์ (RARE) ในศรีลังกา หลังตรวจพบการใช้แรงงานหนัก การดูแลพลายศักดิ์สุรินทร์ที่ไม่ดี อีกทั้งยังป่วยทำให้ต้องได้รับการรักษาพยาบาลเร่งด่วนด้วย
ต่อมา ไทยพีบีเอสรายงานเมื่อวันที่ 24 ส.ค. 2565 ว่า สถานเอกอัครราชทูตไทย ณ กรุงโคลัมโบ ได้ตรวจสอบข้อเท็จจริงเบื้องต้น พบว่า พลายศักดิ์สุรินทร์มีสุขภาพและสภาพความเป็นอยู่ไม่ดี จึงได้ร่วมกับคณะสัตวแพทย์และผู้เชี่ยวชาญไทย จากกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช องค์การสวนสัตว์แห่งประเทศไทยในพระราชูปถัมภ์ และองค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ เดินทางไปตรวจสุขภาพและความเป็นอยู่ของพลายศักดิ์สุรินทร์
ไทยพีบีเอสระบุว่า คณะสัตวแพทย์และผู้เชี่ยวชาญเห็นว่า ควรให้พลายศักดิ์สุรินทร์หยุดการทำงานและส่งตัวกลับมารักษาอาการป่วยที่ประเทศไทย ซึ่งตั้งแต่วันที่ 9 พ.ย. 2565 พลายศักดิ์สุรินทร์ ถูกนำตัวไปรักษาและฟื้นฟูสุขภาพเบื้องต้นที่สวนสัตว์เดหิวารา โดยมีคณะผู้เชี่ยวชาญไทยและศรีลังกาให้การดูแล
สภาพความเป็นอยู่ของพลายศักดิ์สุรินทร์ที่ช่างภาพเอเอฟพีบันทึกภาพไว้เมื่อเดือน เม.ย. เผยให้เห็นร่างกายที่ซูบผอม ผิวหนังแตกลาย ขาหลังถูกล่ามด้วยโซ่ อาศัยอยู่ในคอกช้างที่เปิดโล่ง ซึ่งภายหลังมีข่าวสภาพความเป็นอยู่ที่ย่ำแย่ ก็มีการเผยแพร่ภาพคนไทยที่อาศัยอยู่ในศรีลังกา นำผลไม้ไปให้พลายศักดิ์สุรินทร์
สำหรับอาการบาดเจ็บภายนอกนั้น พลายศักดิ์สุรินทร์ ปรากฏฝีขนาดใหญ่ 2 จุด ฝ่าเท้าบาง งอเท้าไม่ได้ ส่วนอาการป่วยภายในนั้น พบว่า มีภาวะโลหิตจากบางส่วน โปรตีนในเลือดต่ำกว่าปกติ ทั้งนี้ เมื่อนำมารักษาที่สวนสัตว์เดหิวาราแล้ว สุขภาพร่างกายดีขึ้นมาก
ช้างไทยในต่างประเทศ
สำหรับช้างที่ไทยส่งให้รัฐบาลศรีลังกา มีทั้งหมด 3 เชือกตามที่ศรีลังการะบุในเอกสารว่า ขอเพื่อนำไปเป็นช้างแห่พระเขี้ยวแก้ว โดยตัวแรก คือ “พลายประตูผา” ถูกส่งไปเมื่อปี 2523 ขณะที่ พลายศรีณรงค์ และพลายศักดิสุรินทร์ ถูกส่งไปพร้อมกันในปี 2544
กระทรวงการต่างประเทศระบุว่า จากตรวจสอบพบว่า พลายประตูผา และพลายศรีณรงค์ แม้จะมีการใช้งานไม่ตรงตามวัตถุประสงค์ในการขอไปจากไทย แต่มีสภาพความเป็นอยู่ดีกว่าพลายศักดิ์สุรินทร์
รองอธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ระบุว่า แม้การส่ง “ช้างเลี้ยง” ไปต่างประเทศ จะไม่ได้เป็นความรับผิดชอบโดยตรงของทางกรมฯ แต่เนื่องจากทางกรมฯ เป็นผู้ออกใบอนุญาตให้ ทำให้มีข้อมูลพบว่า จนถึงปัจจุบัน รัฐบาลไทยได้ส่งช้างเป็นทูตสัมถวไมตรีให้ต่างประเทศ รวม 10 เชือก อาทิ
- ฮานาโกะ ที่ล้มในญี่ปุ่น เมื่อปี 2559
- พลายศักดิ์สุรินทร์ อาศัยในศรีลังกา ตั้งแต่ปี 2544
- พลายศรีณรงค์ อาศัยในศรีลังกา ตั้งแต่ปี 2544
- พลายประตูผา อาศัยในศรีลังกา ตั้งแต่ปี 2523
- ช้างไทย 4 เชือก คือ กันเกรา สุรินทร์ พลายศัก และมูน ในเดนมาร์ก (เกิดในเดนมาร์ก)
- ต้นสัก อาศัยในสวีเดน ตั้งแต่ปี 2558 (ได้รับจากประเทศเดนมาร์กให้ยืมเป็นพ่อพันธุ์)
ภารกิจพาพลายศักดิ์สุรินทร์กลับบ้าน
เมื่อปลายเดือน พ.ค. น.ส.กัญจนา ศิลปอาชา ประธานที่ปรึกษาหัวหน้าพรรคชาติไทยพัฒนา และพี่สาวของ รมว.ทส. โพสต์ผ่านสังคมออนไลน์ส่วนบุคคลว่า เธอจะเดินทางด้วยตัวเองไปรับพลายศักดิ์สุรินทร์กลับไทยในวันที่ 1 ก.ค. 2566 และจะส่งตัวไปรักษาและดูแลชีวิตบั้นปลายที่ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย จ.ลำปาง
นายวราวุธ รมว.ทส. ยืนยันว่า น.ส.กัญจนา เป็น “คนจุดประเด็น” และ “ช่วยเจรจา” เพื่อเคลื่อนย้ายพลายศักดิ์สุรินทร์กลับไทยจริง โดยทีมสัตว์แพทย์ และกองไซเตส กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช รววมทั้งจากองค์การอุตสาหกรรมป่าไม้ ชุดแรกได้เดินทางถึงศรีลังกาแล้ว ขณะที่ควาญช้างจะเดินทางไปสมทบในวันที่ 10 มิ.ย.
การเคลื่อนย้ายพลายศักดิ์สุรินทร์ จะมีการใช้กรงสร้างพิเศษในศรีลังกา น้ำหนักถึง 3.5 ตัน ซึ่งตอนนี้ก่อสร้างไปแล้ว 90% ซึ่งระหว่างนี้ จะให้ควาญช้างฝึกให้พลายศักดิ์สุรินทร์ฝึกเดินเข้า-ออกกรุง เพื่อความคุ้นชิน โดยเน้นความปลอดภัยสูงสุด
กำหนดการณ์นำพลายศักดิ์สุรินทร์ ตามที่มีการแถลง ณ วันที่ 9 มิ.ย. 2566 มีดังนี้
- 10 มิ.ย. – ส่งควาญช้างและเจ้าหน้าที่เพิ่มเติมไปยังศรีลังกา เพื่อเตรียมความพร้อมให้พลายศักดิ์สุรินทร์
- ปลายเดือน มิ.ย. – น.ส.กัญจนา และทีมงานอีกชุด เดินทางไปศรีลังกา
- 1 ก.ค. – นำพลายศักดิ์สุรินทร์เข้ากรงสร้างพิเศษ เคลื่อนย้ายจากสวนสัตว์เดหิวารา ไปยังสนามบินในช่วงเย็น โดยจะใช้เวลาเดินทางราว 5-6 ชั่วโมง ด้วยเครื่องบิน Ilyushin IL-76
- 2 ก.ค. – เครื่องบินเดินทางถึงเชียงใหม่ ก่อนจะประเมินความพร้อมของช้างว่าจะเคลื่อนย้ายไปสถาบันคชบาลแห่งชาติ จ.ลำปาง ได้ทันทีหรือไม่ หากอาการไม่พร้อมจะฝากที่สวนสัตว์เชียงใหม่ชั่วคราวก่อน
นายวราวุธ กล่าวว่า อันที่จริง รัฐบาลไทยมีแผนนำพลายศักดิ์สุรินทร์ เคลื่อนย้ายกลับมาประเทศไทยตั้งแต่ต้นปี 2566 แล้ว แต่พลายฯ เกิดอาการตกมันเสียก่อน ทำให้ยังไม่สามารถเคลื่อนย้ายมาได้ในทันที
บีบีซีไทย สอบถามว่า เมื่อรักษาพลายศักดิ์สุรินทร์จนสุขภาพดีดังเดิมแล้ว จะส่งพลายฯ กลับไปศรีลังกาอีกหรือไม่ นายวราวุธ ชี้ว่า ยังไม่สามารถตอบได้ในเวลานี้ แต่ยืนกรานว่า ต้องใช้เวลานานในการรักษาอาการบาดเจ็บทั้งภายในและภายนอก ถึงตอนนั้น จะมีการพูดคุยกับรัฐบาลศรีลังกาว่าจะดำเนินการอย่างไรต่อไป
