ไวรัสตับอักเสบ: อาการ การรักษา การใช้ชีวิตร่วมกับโรคอย่างเป็นสุข

วันที่ 27 กรกฎาคม 2565 - 22:22 น.

สวามินาธาน นาทาราจัน
บีบีซีเวิลด์เซอร์วิส

เลียน จาน หญิงชาวเวียดนามยังจำวันที่เธอตรวจพบว่าเป็นโรคตับอักเสบบี ในวัย 18 ปี ได้ดี

“ท่ามกลางหมู่ชาวเวียดนาม โรคจากเชื้อเฮปพาไตติสบีรู้จักกันโดยทั่วไปว่าเป็นอาการตับอักเสบ” จาน กล่าวกับบีบีซี

“ตอนฉันอายุได้ 6 ขวบ ยายเสียชีวิตด้วยโรคมะเร็งตับ ฉันคิดว่าฉันคงมีชะตากรรมเดียวกับยาย”

ตัดภาพมาที่ช่วงเวลา 20 ปีต่อมา ตอนนี้จานทำงานอย่างหนักเพื่อสร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับโรคตับอักเสบและกล่าวว่าคำวินิจฉัยที่เธอได้รับตอนนั้นไม่ใช่โทษประหารชีวิตอย่างที่เธอเคยคิด

โรคตับอักเสบคืออะไร

ประเภทของโรคตับอักเสบที่พบได้บ่อยไดแก่ เอ, บี, ซี, ดี และ อี โดยแต่ละประเภทมีช่องทางการติดต่อเฉพาะตัว

การติดเชื้อโรคตับอักเสบบีแบบเรื้อรังหรือโรคตับอักเสบซีอาจนำไปสู่ภาวะตับแข็ง (cirrhosis หรือ ทำให้ตับเป็นแผลเป็น) และมะเร็งตับ

โรคตับอักเสบแพร่หลายแค่ไหน

ผู้ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบเสียชีวิตอย่างน้อย 1 คน ทุก 30 วินาที ตามข้อมูลจากองค์การอนามัยโลก (WHO) หรือคิดเป็นมากกว่า 1 ล้านคน/ปี นับเป็นตัวเลขการเสียชีวิตที่มากกว่าการเสียชีวิตจากการติดเชื้อเฮชไอวีและมาลาเรียรวมกัน

ตับอักเสบเป็นคำศัพท์ที่ใช้เรียกอาหารอักเสบของกล้ามเนื้อตับโดยรวม

WHO กล่าวว่า ประชากรมากกว่า 350 ล้านคนทั่วโลกยังคงใช้ชีวิตร่วมกับโรคตับอักเสบประเภทต่าง ๆ

วันตับอักเสบสากลซึ่งตรงกับ 28 ก.ค.ของทุกปี ตั้งขึ้นมาเพื่อสร้างความตระหนักรู้ถึงโรคตับอักเสบ กระตุ้นให้ผู้คนใช้วิธีต่าง ๆ เพื่อป้องกันการติดเชื้อ เข้ารับการวินิจฉัยโรคและรับการรักษา

“ผู้ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีเกือบ 296 ล้านคน อาศัยอยู่ในทวีปเอเชียและแอฟริกา ขณะที่อีกราว 14 ล้านคนอยู่ในยุโรป และอีก 5 ล้านคน ในทวีปอเมริกาเหนือและใต้” แครี เจมส์ ผู้อำนวยการใหญ่แห่งสมาพันธ์ตับอักเสบโลกกล่าว

คุณเป็นโรคตับอักเสบได้อย่างไร และอาการมีอะไรบ้าง

โรคตับอักเสบมักเกิดจากการติดเชื้อไวรัส ทว่าบางกรณีสามารถเกิดได้จากการสัมผัสสารเคมีบางประเภท แอลกอฮอล์ สารเสพติด และ ความผิดปกติทางพันธุกรรมบางอย่าง

ผู้ติดเชื้อส่วนใหญ่เช่นเดียวกับจานไม่แสดงอาการออกมาโดยทันที ส่วนมากแล้วมักใช้เวลานับสิบปี ก่อนที่จะเริ่มแสดงอาการ

ศูนย์ควบคุมโรคติดต่อสหรัฐอเมริการวบรวมรายชื่ออาการที่อาจพบได้ในผู้ติดเชื้อ อันประกอบไปด้วย: มีไข้, อ่อนเพลีย, สูญเสียความอยากอาหาร, คลื่นไส้, อาเจียน, เจ็บบริเวณช่องท้อง, ปัสสาวะมีสีเข้ม, อุจจาระมีสีอ่อน, เจ็บบริเวณข้อ และมีภาวะตัวเหลือง

ตราบาปจากสังคม

จานเติบโตขึ้นมาในครอบครัวยากจนในหมู่บ้านเล็ก ๆ ทางตอนเหนือของฮานอย เธอสอบติดและได้เข้าเรียนต่อด้านชีววิทยาในระดับมหาวิทยาลัย ขณะที่กำลังจะเรียนจบ เธอได้รับทุนการศึกษาให้เรียนต่อในทวีปยุโรป ทว่าเมื่อเธอเข้ารับการตรวจสุขภาพตามเงื่อนไขจำเป็นสำหรับการเดินทางไปต่างประเทศ จานได้พบว่าตัวเองติดเชื้อตับอักเสบบี

“แพทย์บอกว่าฉันไปต่างประเทศไม่ได้จากคำวินิจฉัยโรคตับอักเสบ” เธอเล่า

จานไม่ต้องการเปิดเผยอาการของตัวเองและเลือกที่จะตอบกลับหน่วยงานว่า เธอจำเป็นต้องปฏิเสธทุนการศึกษาจากเหตุผลด้านครอบครัว

“ในเวียดนามยังมีตราบาปและการดูถูกอยู่มาก โรคตับอักเสบถูกมองว่าเป็นเรื่องสกปรก ผู้คนเชื่อมโยงมันเข้ากับเชื้อเอชไอวี” เธอกล่าว

โรคตับอักเสบบีติดได้ง่ายจากการมีเพศสัมพันธ์และในช่วงเวลาที่ถูกวินิจฉัยเธอยังไม่ได้แต่งงาน ในสังคมที่เธออาศัยอยู่ การมีเพศสัมพันธ์ก่อนแต่งงานเป็นเรื่องต้องห้าม

“ฉันรู้สึกว่าสังคมไม่ยอมรับโรคตับอักเสบได้ดีเท่าไหร่นัก ฉันเลยเลือกที่จะไม่บอกใคร”

จานกล่าวว่าเธอรู้สึกไม่พอใจกับคำแนะนำของแพทย์ เธอจึงไปยังร้านอินเทอร์เน็ตในฮานอยเพื่อหาข้อมูลเพิ่มเติมเอง

การรักษาโรคตับอักเสบ

หลังจากจบการศึกษา จานได้ทำงานที่ให้ค่าตอบแทนดี และเธอตัดสินใจพาแม่เข้ารับการตรวจวินิจฉัยโรคเช่นเดียวกัน ผลการตรวจสอบยืนยันความกลัวของเธอ แม่ของเธอเป็นโรคตับอักเสบเช่นเดียวกัน

“ตอนที่ฉันบอกผลตรวจโรคกับเธอ เธอมองมาที่ฉันและบอกว่าเธอรู้อยู่แล้ว ฉันเดาว่าเธอคงทราบผลโรคของตัวเองตอนที่ท้องฉัน”

“เธอโทษตัวเองที่ไม่ยอมบอกฉัน จนฉันต้องมาเจอด้วยตัวเอง”

แตกต่างจากจาน แม่ของเธอทานยาเป็นประจำทุกวันและเดินทางไปตรวจสุขภาพเป็นระยะ

โรคตับอักเสบติดต่อได้ง่ายแค่ไหน

WHO ระบุว่าโรคตับอักเสบเอและอีมักติดต่อผ่านทางอาหารหรือน้ำดื่มที่ปนเปื้อน ขณะที่โรคตับอักเสบบี, ซี และดี มักติดต่อทางสายเลือดจากการสัมผัสสารคัดหลั่งในร่างกายผู้ติดเชื้อ

ช่องทางการรับเชื้อโดยทั่วไปของไวรัสเหล่านี้ประกอบไปด้วยการสัมผัสเลือดหรือผลิตภัณฑ์ที่สร้างขึ้นมาจากเลือดที่ปนเปื้อนและขั้นตอนทางการแพทย์ที่มีการใช้อุปกรณ์ที่มีการปนเปื้อน ขณะที่โรคตับอักเสบบีเกิดขึ้นจากแม่สู่ลูกในช่วงการคลอด หรือการส่งผ่านจากสมาชิกในครอบครัวไปสู่บุตรหลาน เช่นเดียวกับการมีเพศสัมพันธ์

ก่อนที่จะแต่งงาน จานบอกกับคู่หมั้นว่าเธอเป็นโรคไวรัสตับอักเสบบี เขาคอยสนับสนุนเธอ พวกเขาแต่งงานกันและมีลูกแทบจะทันที

“ฉันรู้ว่าเชื้อไวรัสสามารถส่งต่อจากแม่สู่ลูก ฉันฉีดวัคซีนให้ลูกสาวของฉัน ตอนนี้ทั้งคู่มีผลตรวจโรคตับอักเสบเป็นลบ”

มีวัคซีนสำหรับโรคตับอักเสบไหม

มากกว่า 296 ล้านคนทั่วโลกใช้ชีวิตร่วมกับโรคตับอักเสบบีเรื้อรัง และจำนวนมากเป็นการส่งต่อเชื้อจากแม่สู่ลูก

WHO ประเมินว่าในปี 2019 เพียงปีเดียว โรคตับอักเสบบีทำให้มีผู้เสียชีวิตมากถึง 820,000 ราย

หน่วยงานด้านสาธารณสุขขององค์การสหประชาชาติกล่าวว่ามีวัคซีนช่วยป้องกันการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีได้สูงถึง 98%-100% ไม่มีวัคซีนใดสามารถป้องกันไวรัสตับอักเสบดีได้ ทว่าวัคซีนไวรัสตับอักเสบบีสามารถป้องกันการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบดีและมีวัคซีนเฉพาะสำหรับโรคตับอักเสบเอ

ตอนนี้ยังไม่มีวัคซีนสำหรับโรคตับอักเสบซี ทว่าการทานยาต้านไวรัสได้ผลดีในการช่วยหยุดการติดเชื้อในประชากรมากกว่า 90%

สำหรับโรคตับอักเสบอี จีนเป็นประเทศแรกและประเทศเดียวที่มีสิทธิบัติวัคซีนดีเอ็นเอสายพันธุ์ผสมของโรคตับอักเสบบี หรือ เอชอีวี 239

จานจ่ายเงินค่าวัคซีนให้กับลูกสาวของเธอทั้งสองคนครั้งละ 100 ดอลลาร์สหรัฐฯ (ราว 3,600 บาท) นี่เป็นจำนวนที่มากกว่าเงินออมต่อเดือนของนับล้าน ๆ ครอบครัวในเอเชียและแอฟริกา

“ข้อมูลของเราพบว่าการฉีดวัคซีนให้เด็กแรกเกิดช่วยลดความเสี่ยงการส่งต่อเชื้อไวรัสตับอักเสบบีจากแม่สู่ลูกลงมาเหลือ 10% – 30% ในผู้หญิงตั้งครรภ์ซึ่งมีโอกาสติดเชื้อได้ง่าย และลดลงมาเหลือเพียง 0.5% สำหรับผู้หญิงที่มีเชื้อไวรัสตับอีกเสบบีน้อย” นายแครี เจมส์ กล่าว

การเพิ่มขึ้นที่อธิบายไม่ได้

ช่วงที่ผ่านมา มีการเพิ่มขึ้นของปัญหาที่เกี่ยวข้องกับตับในเด็กทั่วโลกอย่างหาสาเหตุไม่ได้ ทีมตรวจสอบชี้ว่ามีไวรัสสองตัวที่กลับมาใหม่ และกระตุ้นให้เกิดกรณีที่หาได้ยากแต่มีความรุนแรงสูง

“ผลทดสอบทางห้องปฏิบัตการได้ตัดไวรัสตับอักเสบเอ-อี ออกจากเด็กเหล่านี้” นายแครี เจมส์ ผู้อำนวยการใหญ่แห่งสมาพันธ์ตับอักเสบโลกกล่าว

ปัจจุบัน WHO รายงานการติดเชื้ออย่างต่ำ 1,010 กรณี ใน 35 ประเทศทั่วโลก

สองทีมนักวิจัยจากลอนดอนและกลาสโกว์ระบุว่าเด็กทารกได้สัมผัสกับสภาพแวดล้อมภายนอกช้าเกินปกติจากมาตรการทางโควิด ทำให้พวกเขาขาดภูมิคุ้มกันบางอย่าง:

ไวรัสอะดีโนซึ่งมักก่อให้เกิดอาการไข้และความไม่สบายในช่องท้อง

ไวรัสที่เกี่ยวข้องกับอะดีโนซึ่งมักไม่ก่อให้เกิดอาการเจ็บป่วยและจำเป็นต้องติดร่วมกับไวรัส “ตัวช่วย” อื่น ๆ อาทิ ไวรัสอะดีโน เพื่อให้เกิดการจำลองตัวเอง

รณรงค์สร้างความตระหนักรู้

แม้จะส่งผลกระทบต่อคนนับล้าน ๆ แต่โรคตับอักเสบกลับได้รับความสนใจน้อย

เด็ก ๆ ในอินเดียเฉลิมฉลองวันโรคตับอักเสบสากล

“ความจริงที่ว่าผู้ที่เกิดมาพร้อมกับโรคตับอักเสบจะไม่พัฒนาไปเป็นโรคมะเร็งตับหรือภาวะตับแข็งจนกว่าจะโตขึ้นมาแล้วนั้นส่งผลกระทบต่อความเร่งด่วนในการตัดสินใจอย่างแน่นอน” นายแคนี เจมส์ กล่าว

“บางทีอาจเป็นเพราะคนที่จะได้รับผลกระทบมาที่สุด เป็นคนกลุ่มน้อยที่สุดในหลายภูมิภาคของโลกนี้”

ในกรณีของจาน เธอกลายเป็นกระบอกเสียงสร้างความตระหนักรู้เรื่องโรคตับอักเสบหลังจากที่เธอย้ายไปอยู่ที่เมืองเมลเบิร์น ประเทศออสเตรเลีย เพื่อศึกษาต่อระดับปริญญาโท สาขาสาธารณสุข ที่มหาวิทยาลัยเมลเบิร์น

ช่วงสัปดาห์แรก ๆ ของการเรียน จานพบกับนักวิจัยจากมหาวิทยาลัยลาโทรบผู้ต้องการสัมภาษณ์เธอเกี่ยวกับโรคตับอักเสบบี

การพบกันครั้งนี้ทำให้เธอได้พบกับองค์กรที่ทำงานกับผู้ป่วยโรคตับอักเสบ เธอจึงเริ่มทำงานเพื่อสร้างความตระหนักรู้นับตั้งแต่นั้น

“แค่สี่เดือนหลังมาถึงออสเตรเลีย ฉันได้เข้าร่วมประชุมกับรัฐบาลของรัฐวิกตอเรีย” เธอกล่าว

ตอนนี้เธอยังคงเดินหน้าเล่าเรื่องราวของตัวเองกับผู้ป่วยคนอื่น ๆ

“ฉันรู้สึกทรงพลัง ฉันมีความสุขที่ได้พูดถึงโรคตับอักเสบ ฉันไม่ต้องปิดบังมันอีกต่อไป”

“ฉันเดาว่าฉันคงรู้สึกอิสรภาพ”

ตอนนี้นจานอายุ 38 ปี และมีข้อความอยากส่งต่อถึงผู้ป่วยโรคตับอักเสบวัยเด็กว่า:

“มันไม่ใช่เรื่องใหญ่ คุณสามารถมีชีวิตร่วมกับโรคตับอักเสบได้ คุณยังสามารถใช้ชีวิตได้อย่างเต็มที่ทั้งในเชิงการงานและส่วนตัว”

“โรคตับอักเสบสามารถดูแลได้ไม่ยาก ไปพบแพทย์ และถ้าต้องกินยาก็ให้กิน ยาดีมาก มีประสิทธิภาพ และปลอดภัย””ฉันคิดว่าตัวเองกำลัจะตาย ฉันกลัวและเสียใจอย่างมาก”

…….

ข่าว บีบีซี ไทย ที่เผยแพร่ในเว็บไซต์ ประชาชาติธุรกิจ เป็นความร่วมมือของสององค์กรข่าว