ต่างประเทศ

เส้นทางขนส่งใหม่ของยูเครนไปได้สวย เรือธัญพืชไม่ต้องพึ่ง “เกรนดีล”

เรือขนส่งธัญพืชยูเครน
เรือบรรทุกเทกองกำลังเข้าไปรับธัญพืชที่ท่าเรือในแคว้นโอเดสซา ของยูเครน เมื่อวันที่ 3 ตุลาคม 2023 (ภาพโดย AFP)

หลังจากรัสเซียเปิดฉากโจมตียูเครนในเดือนกุมภาพันธ์ 2022 โลกก็ต้องกังวลเกี่ยวกับความมั่นคงทางอาหารมากขึ้น โดยเฉพาะกับกลุ่มประเทศยากจนที่ต้องพึ่งพาธัญพืชราคาถูกจากยูเครน เนื่องจากยูเครนเป็นผู้ส่งออกธัญพืชรายใหญ่ของโลก และเป็นซัพพลายเออร์รายใหญ่ในการจัดหาธัญพืชให้แก่โครงการอาหารโลก (WFP) ของสหประชาชาติ (UN)

องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) เตือนในเวลานั้นว่า ผู้คนจำนวนมากถึง 47 ล้านคน อาจถูกผลักเข้าสู่ “ความไม่มั่นคงทางอาหารขั้นรุนแรง” เนื่องจากสงครามยูเครน

สหประชาชาติ (UN) กับตุรกี จึงผลักดันการเจรจาให้เกิดข้อตกลงเปิดทางทะเลดำเพื่อให้ขนส่งธัญพืชออกจากยูเครนได้อย่างปลอดภัย (Black Sea Grain Initiatives) หรือ “เกรนดีล” ซึ่งข้อตกลงนี้มีความสำคัญต่อการรักษาเสถียรภาพราคาอาหารทั่วโลกและบรรเทาทุกข์ให้กับประเทศยากจน โดยตลอด 1 ปีมีการส่งพืชอาหารออกจากยูเครนภายใต้ข้อตกลงนี้เกือบ 33 ล้านเมตริกตัน ซึ่งกว่า 50% เป็นข้าวโพด

แต่ในหนึ่งปีต่อมา รัสเซียไม่ต่ออายุข้อตกลงที่หมดอายุลงเมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2023 และประกาศไม่รับประกันความปลอดภัยเรือที่เข้า-ออกท่าเรือยูเครน โดยให้เหตุผลว่า ข้อตกลงนี้เป็นประโยชน์ต่อยูเครนฝ่ายเดียว ขณะที่การส่งออกอาหารและปุ๋ยของรัสเซียต้องเผชิญอุปสรรคในการขนส่ง ทั้งมีข้อจำกัดด้านการชำระเงิน โลจิสติกส์ และการประกันภัย

ยูเครนจึงแก้เกม โดยในวันที่ 10 สิงหาคม 2023 รัฐบาลยูเครนประกาศใช้เส้นทางเดินเรือทางทะเลใหม่ เป็น “ระเบียงมนุษยธรรม” (Humanitarian Corridor) สำหรับขนส่งธัญพืชจากยูเครนออกไปสู่ตลาดโลก โดยใช้เส้นทางใกล้ฝั่งทางทวีปยุโรป ซึ่งมีกำลังทหาคอยคุ้มครองดูแลความปลอดภัย ไปจนกว่าจะถึงช่องแคบบอสฟอรัสในพื้นที่ประเทศตุรกี

ในเวลาที่ยูเครนประกาศใช้เส้นทางใหม่นี้ ทั้งบริษัทขนส่งและบริษัทประกันภัยต่างก็ตั้งคำถามถึงการใช้งานว่า ไม่น่าเป็นไปได้ ที่เรือส่วนใหญ่จะตกลงที่จะเดินเรือในขณะที่รัสเซียพร้อมจะโจมตีตลอดเวลา และคนจากธุรกิจประกันภัยก็มองว่า บริษัทประกันภัยไม่น่าจะตกลงรับประกันความเสี่ยง

แต่ถึงอย่างนั้น ยูเครนก็ยืนยันให้มีการขนส่งผ่านเส้นทางนี้มาอย่างต่อเนื่องหลายเดือนแล้ว และล่าสุดมีข้อมูลที่เผยให้เห็นว่าเส้นทางขนส่งใหม่ของยูเครนใช้ได้ผลดี ปริมาณการขนส่งธัญพืชออกจาก
ยูเครนเกือบจะเท่าภาวะปกติแล้ว

กระทรวงเพื่อการฟื้นฟูประเทศของยูเครน เผยข้อมูลโดยอ้างคำกล่าวของรองนายกรัฐมนตรี “โอเล็กซานเดอร์ คูบราคอฟ” (Oleksandr Kubrakov) ว่า นับตั้งแต่เดือนสิงหาคม 2023 ที่เริ่มใช้เส้นทางขนส่งใหม่มาจนถึงสิ้นเดือนมกราคม 2024 มีสินค้า 20 ล้านตันที่ถูกขนส่งออกผ่านเส้นทางนี้ไปยัง 32 ประเทศทั่วโลก โดยเรือจำนวน 661 ลำ ซึ่ง 14.3 ล้านตันเป็นสินค้าเกษตรที่ส่งออกจากท่าเรือในแคว้นโอเดสซา

การขนส่งในเดือนมกราคม 2024 เพียงเดือนเดียวอยู่ที่ 6.3 ล้านตัน ซึ่งเกือบจะเท่าระดับการส่งออกก่อนเกิดสงคราม และมีเรืออีก 104 ลำ ที่กำลังเข้าเทียบท่าเรือของยูเครน เพื่อเตรียมการส่งออกสินค้าอีก 3 ล้านตัน

ก่อนนี้เมื่อเดือนธันวาคมที่ผ่านมา กระทรวงเพื่อการฟื้นฟูประเทศของยูเครนได้ระบุว่า มีบริษัทหลายสิบแห่งกำลังใช้เส้นทางนี้ขนส่งสินค้า รวมถึงผู้ค้าระหว่างประเทศรายใหญ่ด้วย

ความสำเร็จของการขนส่งผ่านเส้นทางใหม่นี้ ช่วยลดความจำเป็นที่ยูเครนและนานาชาติจะต้องพึ่งพาข้อตกลงที่รัสเซียมีอำนาจเรียกร้องต่อรองได้ ขณะเดียวกันก็ลดความตึงเครียดในตลาดสินค้าโภคภัณฑ์โลกลง และมีส่วนทำให้ดัชนีราคาธัญพืชโลกลดลงด้วย