คอลัมน์ ระดมสมอง
โดย ธนันธร มหาพรประจักษ์ ฝ่ายนโยบายการเงิน ธปท.
- ลูกแม่ค้าขายผัก-พ่อขับแท็กซี่ สู่เก้าอี้ “ปลัดพลังงาน” บทพิสูจน์ชีวิต “ดร.ประเสริฐ สินสุขประเสริฐ”
- เปิด 10 อันดับมหาวิทยาลัยรัฐ-ราชภัฏ-เอกชน ที่ได้รับความนิยมมากสุด
- นักท่องเที่ยวเข้าต่ำแสน หวั่นโลว์ซีซั่นทรุดหนัก ททท.ชี้กระทบสั้นยอดบุ๊กกิ้งแอร์ไลน์แน่น
ในช่วงที่ผ่านมา ประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมกลับมาเป็นประเด็นที่สังคมไทยตื่นตัวเป็นอย่างมาก ในปัจจุบันที่อุณหภูมิโลกเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วจนหากไม่รีบแก้ไขอาจทำให้มนุษย์
ไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ การรอให้ผู้บริโภคเปลี่ยนพฤติกรรมโดยใช้หลัก 3R อย่าง reduce reuse recycle คงไม่เพียงพอ ผู้ผลิตจำเป็นต้องลงมือทำเช่นกัน จึงเป็นที่มาของแนวคิดที่เรียกว่า
“circular economy” จึงอยากชวนท่านผู้อ่านมาทำความรู้จักกับแนวคิดดังกล่าว
circular economy หรือระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน เป็นการออกแบบเศรษฐกิจให้หมุนเวียนเป็นวงจรไม่รู้จบ หลักการของระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนนั้นกว้างกว่าเพียงการนำทรัพยากรกลับมาใช้ใหม่ (recycle) แต่เป็นแนวคิดแบบองค์รวมที่ครอบคลุมหลักการสำคัญ 3 ข้อ คือ 1) ออกแบบสินค้าและบริการที่เน้นการรักษาต้นทุนด้านทรัพยากรธรรมชาติ 2) เพิ่มประสิทธิภาพในการใช้ทรัพยากรให้เกิดประโยชน์สูงสุดด้วยการหมุนเวียนวัตถุดิบและสินค้า และ 3) ลดการเกิดของเสียและผลกระทบเชิงลบ (negative externalities) ต่อสิ่งแวดล้อมให้ได้มากที่สุด
หลักการทั้ง 3 ข้อนั้นทำให้ระบบการผลิตแบบเดิม หรือระบบการผลิตแบบตรง (linear economy) ที่เป็นการผลิตแบบใช้แล้วทิ้ง (make-use-dispose) และเน้นกำไรเป็นตัวตั้ง ปรับเปลี่ยนไปสู่ระบบการผลิตแบบหมุนเวียน ที่เน้นการนำวัตถุดิบจากสินค้าที่ใช้แล้วกลับมาใช้ใหม่ (make-use-return) พัฒนาไปสู่การใช้พลังงานสะอาดลดผลกระทบเชิงลบและเพิ่มผลกระทบเชิงบวกต่อระบบเศรษฐกิจ
ปัจจุบันหลายประเทศทั่วโลก อาทิ สหภาพยุโรป ญี่ปุ่น และจีน กำลังปรับตัวเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน เพื่อที่จะแก้วิกฤตทรัพยากรที่เกิดขึ้น แต่การนำแนวคิดนี้ไปปรับใช้ยังไม่ประสบความสำเร็จมากนัก จากอุปสรรคและข้อจำกัดต่าง ๆ เช่น พฤติกรรมผู้บริโภค ที่ยังไม่นิยมใช้สินค้าและบริการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม หรือสินค้ามือสอง ต้นทุนในการปรับกระบวนการผลิตและความเสี่ยงที่เกิดขึ้นจากการเปลี่ยนรูปแบบธุรกิจ รวมถึงศักยภาพของแรงงานที่ไม่เพียงพอกับเทคโนโลยีการผลิตที่รุดหน้า
สำหรับประเทศไทย ในแผนยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี (พ.ศ. 2560-2579) ได้กำหนดยุทธศาสตร์ด้านการสร้างการเติบโตด้วยคุณภาพชีวิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนข้อที่ 12 ขององค์การสหประชาชาติ ว่าด้วยเรื่องแผนการบริโภคและการผลิตที่ยั่งยืน ซึ่งระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนเป็นกุญแจสำคัญในการบรรลุเป้าหมายดังกล่าว
อย่างไรก็ดี ความตื่นตัวในเรื่องระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนยังไม่เกิดขึ้นอย่างชัดเจนในภาคธุรกิจของไทย แม้หลายบริษัทในไทยเริ่มให้ความสำคัญกับการพัฒนาที่ยั่งยืนและสิ่งแวดล้อมมากขึ้น ภายใต้แนวคิดระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน เช่น บริษัท พีทีทีโกลบอลเคมิคอล จำกัด (มหาชน) ที่สามารถลดรายจ่ายด้านพลังงานได้ 600 ล้านบาทต่อปี และสามารถนำน้ำกลับมาใช้ในกระบวนการผลิตได้ใหม่กว่าร้อยละ 40หรือบริษัท ปูนซิเมนต์ไทย จำกัด (มหาชน) ที่ลดการใช้ทรัพยากรในการผลิตลงร้อยละ 25 แต่ยังคงคุณภาพของสินค้าได้เช่นเดิม รวมถึงการใช้ขยะพลาสติก
เป็นส่วนประกอบในการทำถนนยางมะตอย เป็นต้น ขณะเดียวกัน การปรับพฤติกรรมของผู้บริโภคเป็นอีกปัจจัยสำคัญในการก้าวเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน ซึ่งที่ผ่านมามีการรณรงค์ลดการใช้พลาสติกแบบใช้แล้วทิ้ง (single-use plastic) ที่ไม่จำเป็นหลายประเภท และหันไปใช้วัสดุที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมแทน แต่น่าเสียดายที่เหมือนจะเป็นเพียงกระแสสั้น ๆ และเลือนหายไป
นอกจากนี้ ในการผลักดันให้เกิดระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน ธนาคารกลางและภาคการเงินสามารถมีส่วนช่วยสนับสนุนได้หลายทาง โดยเฉพาะการสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อให้ภาคการเงินสามารถสนับสนุนการลงทุนในโครงการที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม อาทิ การออกเกณฑ์การกำกับดูแลธนาคารพาณิชย์ที่ครอบคลุมบริบทภายใต้มิติของความยั่งยืน ทั้งมิติด้านสิ่งแวดล้อม (environmental) มิติด้านสังคม (social) และมิติด้านธรรมาภิบาล (governance) รวมถึงสนับสนุนตราสารหนี้สีเขียว หรือ green bond ซึ่งเป็นตราสารหนี้ที่ออกเพื่อระดมทุนในโครงการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม เป็นต้น
ดังนั้น จะเห็นได้ว่าการเปลี่ยนผ่านไปสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนต้องอาศัยความร่วมมือของทั้งภาครัฐ ภาคธุรกิจ และผู้บริโภค ทั้งการสนับสนุนเชิงนโยบายของภาครัฐ การปรับเปลี่ยน
พฤติกรรมของภาคธุรกิจและผู้บริโภค และการสร้างความรู้ความเข้าใจถึงประโยชน์ในการเปลี่ยนเข้าสู่ระบบเศรษฐกิจใหม่นี้
หมายเหตุ : บทความนี้เป็นข้อคิดเห็นส่วนบุคคล ซึ่งไม่จำเป็นต้องสอดคล้องกับข้อคิดเห็นของธนาคารแห่งประเทศไทย
