ต่างประเทศ

ญี่ปุ่นเพิ่มประชากรต่างชาติ แก้โจทย์ขาดแคลนแรงงาน

ญี่ปุ่น สังคมสูงวัย
ย่านกินซ่า (Photo by Richard A. Brooks / AFP)

ญี่ปุ่นประเทศที่ประสบปัญหา “สังคมสูงวัย” หนักสุด ๆ ประชากรชาวญี่ปุ่นลดลงมาต่อเนื่องหลายปี และอยู่ในแนวโน้มที่จะลดลงเร็วขึ้น

นับตั้งแต่จำนวนประชากรในญี่ปุ่นขึ้นสู่จุดสูงสุดในปี 2008 จากนั้นจำนวนประชากรก็ลดลงต่อเนื่องทุกปี เนื่องจากอัตราการเกิดต่ำ และลดลงแตะระดับต่ำสุดเป็นประวัติการณ์ในปี 2022

ภาวะสังคมสูงวัยส่งผลให้ปัญหาขาดแคลนแรงงานของญี่ปุ่นรุนแรงขึ้น และต้องพึ่งพาชาวต่างชาติมากขึ้นในช่วงหลายปีมานี้

เมื่อเร็ว ๆ นี้ รัฐบาลญี่ปุ่นเผยข้อมูลการลงทะเบียนผู้อยู่อาศัยในประเทศถึงวันที่ 1 มกราคม 2023 ซึ่งเผยให้เห็นว่า ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา จำนวนแรงงานจากต่างชาติในญี่ปุ่นเพิ่มขึ้นกว่าสองเท่า ขณะเดียวกันชุมชนชาวต่างชาติ ซึ่งรวมถึงนักเรียน นักธุรกิจ และครอบครัว เพิ่มขึ้น 50%

ในปี 2022 ประชากรญี่ปุ่นลดลงในอัตราเร็วที่สุดเท่าที่เคยเป็นมา ขณะที่จำนวนชาวต่างชาติในประเทศญี่ปุ่นเพิ่มขึ้นเป็นประวัติการณ์ 11% จากปีก่อนหน้า ทำให้มีชาวต่างชาติในญี่ปุ่นรวมเกือบ 3 ล้านคน คิดเป็น 2.4% ของประชากรทั้งหมด ซึ่งถ้านับมาถึงตอนนี้น่าจะเกิน 3 ล้านคนแล้ว

ขณะที่คาดการณ์ประชากรญี่ปุ่นจะลดลงเฉลี่ย 220,000 คนต่อปี นำไปสู่คาดการณ์ว่าในอีก 50 ปีข้างหน้าจะมีชาวต่างชาติในประเทศญี่ปุ่นคิดเป็นสัดส่วนมากกว่า 10% ของประชากรทั้งหมด ซึ่งใกล้เคียงกับระดับสัดส่วนชาวต่างชาติในปัจจุบันของสหรัฐอเมริกา สหราชอาณาจักร หรือฝรั่งเศส

บริษัทหลักทรัพย์ “มิตซูบิชิ ยูเอฟเจ มอร์แกน สแตนลีย์ ซีเคียวริตีส์” (Mitsubishi UFJ Morgan Stanley Securities Co.) ประมาณการว่า ประเทศญี่ปุ่นจำเป็นต้องนำเข้าแรงงานใหม่ 2.3 เท่าของระดับปัจจุบัน เพื่อที่จะทดแทนจำนวนแรงงานที่หายไปจากตลาดแรงงานได้ทันการณ์

มีการศึกษาของ Recruit Works Institute ในญี่ปุ่นซึ่งเผยแพร่เมื่อเดือนมีนาคม 2023 ว่า ญี่ปุ่นอาจขาดแคลนแรงงานมากกว่า 11 ล้านคนภายในปี 2040 โดยคาดว่า จำนวนประชากรวัยทำงานในญี่ปุ่นจะเริ่มลดลงอย่างรวดเร็วนับตั้งแต่ปี 2027 และเมื่อถึงปี 2040 ประชากรวัยทำงานจะเหลือ 59.8 ล้านคน คิดเป็นลดลง 20% จากปี 2020

นอกจากนั้นมีการศึกษาวิจัยโดย Value Management Institute ที่ชี้ว่า ญี่ปุ่นจะต้องการแรงงานต่างชาติ 6.74 ล้านคนในปี 2040 หรือเกือบ 4 เท่าของจำนวนที่มีในปี 2020 เพื่อที่จะให้เศรษฐกิจเติบโตได้เฉลี่ย1.24% ต่อปี แต่หากกิจกรรมทางเศรษฐกิจเพิ่มขึ้นมากกว่าที่คาด จะทำให้การขาดแคลนแรงงานรุนแรงยิ่งกว่าที่คาดไว้อีก

ปัญหาที่ญี่ปุ่นเผชิญอยู่ ทำให้รัฐบาลกำลังหาแนวทางดึงดูดชาวต่างชาติเพิ่มขึ้น และเป็นเหตุผลหลักที่รัฐบาลญี่ปุ่น ขยายวีซ่าที่อนุญาตให้แรงงานต่างชาติและครอบครัวอยู่ในญี่ปุ่นได้อย่างไม่มีกำหนด ครอบคลุม 11 อุตสาหกรรม รวมถึงภาคบริการที่มีปัญหาขาดแคลนแรง จากเดิมที่อนุญาตกับคนทำงานใน 2 อุตสาหกรรม คือ อุตสาหกรรมก่อสร้าง และอุตสาหกรรมการต่อเรือเท่านั้น

อย่างไรก็ตาม การหาแรงงานต่างชาติยังเป็นความท้าทายใหญ่ของญี่ปุ่น หลายอุตสาหกรรมบอกว่าพวกเขาไม่สามารถดึงดูดคนทำงานได้เพียงพอ เหตุผลสำคัญอย่างหนึ่งเป็นเพราะค่าจ้างในญี่ปุ่นแทบไม่เพิ่มขึ้นเลยในช่วงหลายสิบปีที่ผ่านมา และยิ่งแย่กว่าเดิมในสถานการณ์ที่เงินเยนอ่อนค่า ซึ่งเมื่อนำไปแลกเป็นเงินดอลลาร์สหรัฐแล้วได้เงินน้อยลง

หากในอนาคต ค่าแรงในญี่ปุ่นไม่เพิ่มขึ้นมากพอ ก็ยิ่งจะซ้ำเติมปัญหาขาดแคลนแรงงานของญี่ปุ่นมากขึ้น เพราะญี่ปุ่นจะไม่สามารถดึงดูดคนทำงานจากประเทศกำลังพัฒนาได้มากเหมือนในอดีต

ศูนย์วิจัยเศรษฐกิจแห่งประเทศญี่ปุ่น (JCER) ออกรายงานเตือนเมื่อปลายปี 2022 ว่า ถ้าค่าแรงในประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เพิ่มขึ้นจนเกิน 50% ของค่าจ้างในประเทศญี่ปุ่นเมื่อไหร่ ญี่ปุ่นจะสูญเสียแรงงานต่างชาติไปเป็นจำนวนมาก เนื่องจากแรงงานจะทำงานในประเทศตัวเองมากขึ้น

การศึกษาของ JCER พบว่า ในปี 2022 คนทำงานโรงงานในเวียดนามมีรายได้คิดเป็นประมาณ 30,000 เยน ซึ่งคิดเป็น 18.29% ของค่าจ้างที่แรงงานต่างชาติซึ่งทำงานผ่านโครงการฝึกอบรมด้านเทคนิคในญี่ปุ่นได้รับ ส่วนแรงงานโรงงานในอินโดนีเซียมีรายได้คิดเป็น 26% ของค่าจ้างในญี่ปุ่น ขณะที่ค่าจ้างคนงานโรงงานในไทยคิดเป็น 29% ของค่าจ้างในญี่ปุ่น ส่วนค่าจ้างคนงานโรงงานในจีนนั้นอยู่ที่ 59% ของค่าจ้างในญี่ปุ่น

การศึกษาคาดการณ์เจาะจงลงไปว่า คนงานจะเริ่มย้ายไปทำงานในญี่ปุ่นน้อยลงและทำงานในประเทศตัวเองมากขึ้นอย่างเห็นได้ชัดเมื่อค่าจ้างในประเทศของตนเองเพิ่มขึ้นถึง 67% ของค่าจ้างในญี่ปุ่น ซึ่งความเป็นไปได้อย่างเร็วที่สุดที่ค่าจ้างของโรงงานในเวียดนาม อินโดนีเซีย ไทย และฟิลิปปินส์ จะถึง 67% ของค่าจ้างในญี่ปุ่นคือ ปี 2035 (พ.ศ. 2578)

แม้แต่ในช่วงที่ค่าจ้างในประเทศของตนเองยังไม่เพิ่มถึงระดับที่คาดว่าจะส่งผลต่อการตัดสินใจไม่ไปทำงานในญี่ปุ่น แต่ JCER ก็เตือนด้วยว่า ชาวเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีตัวเลือกงานมากมายนอกเหนือจากญี่ปุ่น เพราะทั้งเกาหลีใต้ ไต้หวัน ไปจนถึงตะวันออกกลางต่างก็ต้องการแรงงานเพิ่มขึ้น

อีกความท้าทายของญี่ปุ่นในการดึงดูดแรงงานต่างชาติคือ ชาวญี่ปุ่นที่ยังไม่เปิดรับแรงงานต่างชาติเข้าเป็นส่วนหนึ่งในชุมชนมากนัก มีการสำรวจโดยสถานีโทรทัศน์ NHK เมื่อปี 2020 ที่พบว่าชาวญี่ปุ่น 70% เห็นด้วยกับการนำเข้าแรงงานต่างชาติเพิ่มขึ้น แต่เมื่อถามว่าต้องการให้ชาวต่างชาติเข้ามาอยู่ในชุมชนของตนเองหรือไม่ สัดส่วนผู้ที่ยอมรับก็น้อยลงไปอยู่ที่ 57%